Op zondag 26 december j.l. overleed de anglicaanse emeritus aartsbischop Desmond Tutu. Afgelopen jaar las ik "Het Boek van Vreugde" dat Douglas Abrams schreef op basis van gesprekken die hij met hem en de Dalai Lama voerde. Hierin vertelt Desmond Tutu hoe we vreugdevol kunnen leven ondanks het verdriet en de tegenslagen die bij het leven horen.
In 2012 was hij in Nederland en stelde Twan Huys hem tijdens het televisieprogramma College Tour de vraag: "Wat is het beste advies dat u, op basis van al uw wijsheid en ervaring, aan deze studenten kunt geven?" Desmond Tutu keek de studenten één voor één aan en gaf het volgende antwoord.
Ik heb dit filmpje diverse keren voorbij zien komen via Social Media. Waarom spreekt deze boodschap van Desmond Tutu zoveel mensen aan? Natuurlijk helpt het dat hij als voorstander van vrede & mensenrechten en als tegenstander van de apartheid in Zuid-Afrika diverse malen werd gearresteerd en in 1984 de Nobelprijs voor de vrede won. Daarnaast maakte hij met zijn blijmoedige houding en stralende glimlach indruk op vrijwel iedereen die hij ontmoette. Maar volgens mij is er meer aan de hand. Uit zijn antwoord blijkt dat Desmond Tutu op een manier naar de wereld kijkt die ons vreemd is geworden. Van professor Willem van Rhenen leerde ik dat je als leidinggevende op drie manieren naar de wereld kunt kijken.
1. Gevangen in een beeld zie je bij de eerste manier van kijken jouw organisatie als een rommelige tuin vol onkruid. De focus ligt hier op de wat er allemaal niet goed is aan de tuin. Ontstaat er een probleem? Dan is de gedachte waarschijnlijk 'Gatsie, dat heb ik weer.' Dit noemen we een curatieve manier van kijken. De vraag die hierbij centraal staat is: hoe kan ik wat ziek is behandelen of genezen? Functioneert een medewerker niet in jouw organisatie? Dan zal je als leidinggevende waarschijnlijk op deze persoon afgeven en proberen om hem te veranderen of desnoods te ontslaan.
2. Bij de tweede manier van kijken zie je jouw organisatie als een kwetsbare tuin vol potentiële ziekten. De focus ligt nu op behoud en het voorkomen van problemen in de tuin. De leidende gedachte is hier 'Hopelijk gebeurt er niks ergs.' Dit wordt een preventieve manier van kijken genoemd. Bij preventie gaat het om de vraag: hoe kan ik nare dingen voorkomen? Functioneert een medewerker niet? Dan ga je als leidinggevende waarschijnlijk proberen om te voorkomen dat dit weer gebeurt. Bijvoorbeeld door strenger te selecteren tijden de sollicitatie procedure of door de evaluatiecyclus aan te passen.
3. Bij de derde en laatste manier van kijken zie je jouw organisatie als een vruchtbare tuin vol mogelijkheden. De focus ligt niet op problemen of het voorkomen daarvan, maar op de potentie van de tuin. Daardoor is centrale gedachte: 'Ik ben benieuwd wat er allemaal gaat ontstaan of tot bloei komt'. Dat leidt tot vragen zoals: wat heb ik allemaal tot mijn beschikking? En: wat kan ik als tuinman toevoegen of juist weghalen zodat er meer vrucht ontstaat? Dit noemen we een amplitieve manier van kijken. Hierbij draait het om de vraag: hoe kan ik de groei & bloei stimuleren? Functioneert een medewerker niet? Dan zal je als leidinggevende vermoedelijk een betere context proberen te vinden waar hij wel kan floreren.
Bij de eerste twee zienswijzen vormt iets dat problematisch is of energie kan gaan kosten de aanleiding tot interventies. In onze Westerse samenleving lijkt het oplossen en voorkomen van problemen de gangbare manier van kijken. Luister maar eens naar het nieuws of naar politici in verkiezingstijd. Waarover praten ze? Over problemen op het gebied van gezondheidszorg, milieu, energie, onderwijs, immigratie, defensie, krapte op de arbeidsmarkt, et cetera. Ook de afgelopen twee jaar lag de focus op het oplossen en voorkomen van de problemen die gepaard gaan met de COVID19 pandemie (of moet ik zeggen die hierdoor aan het licht kwamen?).
Volgens Roy Baumeister komt dat omdat ons brein beter is in het waarnemen van problemen dan van kansen. In het artikel ‘Bad is stronger than good’ belicht de psycholoog samen met zijn collega's hoe we het bijna niet kunnen laten om onze aandacht te richten op wat ons dwarszit, in plaats van op wat ons plezier geeft. Ons brein verwerkt slecht nieuws grondiger dan goed nieuws. Negatieve gevoelens, negatieve berichten en negatieve feedback hebben een grotere impact op ons dan positieve stimuli. En vergis je niet. Problemen domineren niet alleen het journaal en de agenda van politici. Als je mensen vraagt wat er moet veranderen, komt vaak als eerste bij hen op wat ze vervelend of verkeerd vinden. Deze probleemgerichte benadering is zo vanzelfsprekend, dat we ons er vaak niet van bewust zijn dat we haar toepassen. Er bestaat alleen een ingrijpend verschil tussen het oplossen van problemen door curatie of preventie en het benutten van potentieel door amplitie. Bij het oplossen of voorkomen van problemen doe je iets om het een of ander te laten verdwijnen – het probleem. Bij het benutten van potentieel doe je iets om het een en ander te laten ontstaan – een nieuwe creatie.
Desmond Tutu laat in zijn antwoord zien dat hij op amplitieve manier naar de wereld kijkt. Hij geeft de aanwezige studenten en kijkers een boodschap van hoop. Hij moedigt ons aan om te dromen en idealistisch te zijn. Hij roept ons op om ons niet te laten infecteren door het cynisme om ons heen, maar om te geloven in een betere wereld en ons daarvoor in te zetten. Dat kan alleen als we de potentie zien, in onszelf en in anderen. Zoals bloesem in de lente een voorbode is van het fruit dat ontstaat in de zomer, zo fungeren onze dromen en verlangens als voorbodes van datgene wat we kunnen realiseren. En zoals fruitbomen over precies die capaciteiten beschikken om een bepaalde fruitsoort te creëren, zo beschikken wij over precies die capaciteiten die nodig zijn om onze dromen werkelijkheid te laten worden.
Een echte droom is positief geformuleerd en geeft een hoop energie. Voor veel mensen beginnen hun dromen als een idee, zonder veel detail of duidelijkheid. Puur en alleen nog maar het verlangen om iets beter of anders te doen. Het is belangrijk om dit verlangen te herkennen en aan te wakkeren. John Gaynor Banks zei het als volgt: ‘Verlangen is een machtig iets, één van onze meest goddelijke eigenschappen… Besef de goddelijke kwaliteit van verlangen. Want het is een onderdeel van de atoomenergie van de ziel.’ Wat zijn jouw dromen voor 2022?
Over de auteur:
Ronald van der Molen (1973) is de oprichter van Transformatio, initiatiefnemer van VitalforWork en docent aan de Erasmus Universiteit.
Wat hem mateloos fascineert is wat mensen drijft, in beweging brengt en doet groeien. Daarom verzorgt hij inspiratiesessies en maatwerktrajecten over leiderschap, bevlogenheid en het creëren van ambassadeurs.
Tijdens zijn programma’s gebruikt hij lessen uit de natuur zodat leiders anders naar hun vak gaan kijken. Hij geniet ervan als eikels in bomen veranderen.
Ronald schreef meerdere boeken, waaronder De kracht van organisch leiderschap (genomineerd voor Managementboek van het Jaar 2019) en Metamorfose, groeien in je bestemming.
Over de auteur:
