Heb jij dat nou ook? Dat een inhoudelijk gesprek bij het minste of geringste tegenargument direct de kop in wordt gedrukt met een dooddoener? Dat we de discussie niet meer aangaan maar juist uit de weg lijken te gaan? De wereld om ons heen verandert zó snel dat ons zorgvuldig opgebouwde zelfbeeld steeds meer botst met die boze buitenwereld. Daardoor schieten we in een soort gekunstelde zelfverdediging. Stop! Tijd voor een andere aanpak, tijd voor het rationeel discours.
Stel, iemand gooit wat in de groep, over de actualiteit, een nieuwsbericht, een opmerkelijk feit of een ontwikkeling. Gewoon bij de koffiemachine, op feestjes, in de kroeg of op de sociale media. Het verhaal wordt gebracht met emotie, met passie, met intentie en met bezorgdheid. Je bent geïnteresseerd en je luistert. Maar je bent ook sceptisch, kritisch en je stelt open vragen. Of je brengt een tegenargument in, ter verduidelijking.
Wesp
En dan gebeurt het. Pats! Als door een wesp gestoken krijg je, vaak direct, een duivelse dooddoener terug. Met een flinke portie verontwaardiging, frustratie, irritatie en soms met nauwelijks verholen boosheid. En dan praat ik niet over het einde van een nachtelijke discussie waarin alle argumenten over en weer zijn geschoven tot het al weer licht werd buiten. Nee, ik praat over de allereerste poging tot verduidelijking, als er nog nauwelijks een gesprek op gang is gekomen. Wat is hier aan de hand?
Laten we eerst maar eens kijken naar een paar van die duivelse discussiedooddoeners. Dit is wat je te horen kunt krijgen als je het waagt om kritisch te zijn over wat iemand zegt:
1. Vind jij; vind ik niet (of: jij jouw mening; ik de mijne)
Natuurlijk, we moeten onderscheid maken tussen subjectiviteit en objectiviteit. Als jij de kleur paars mooi vindt en ik niet dan is daar niet veel aan te doen. Kwestie van smaak. Maar deze dooddoener wordt vooral gebruikt vanuit gemakzucht. Want als we niet voorbereid zijn op nieuwsgierige vragen of rationele tegenargumenten dan willen we er graag snel vanaf zijn. Dus maken we alles subjectief; wel zo handig.
2. Ik zeg het gewoon; het is gewoon zo!
Zou het niet fantastisch zijn als het zo makkelijk was? We komen met een verhaal, een theorie, een hypothese, een gedachte of een mening. We krijgen tegenreacties en dan zeggen we gewoon dat het nou eenmaal zo is. Gewoon. Zo, klaar. Dit is de dooddoener van iemand die geen tegenspraak duldt en er gewoon vanaf wil zijn. Het is de houding van iemand die de waarheid in pacht denkt te hebben.
3. Let’s agree to disagree.
Eentje om rillingen van te krijgen. Overeenstemming bereiken over het ergens oneens over zijn is net zo moeilijk als overeenstemming bereiken over het ergens eens over zijn. Laten we eerst maar eens overeenstemming bereiken over waar het we in vredesnaam over hébben. Ja, waar praten we over? Deze dooddoener is vooral counter-productief als hij al bij de eerste de beste hinderpaal wordt gebruikt.
4. Ben jij er zo een? / Praat jij altijd zo?
Een klassieke afleidingsmanoeuvre. Jouw vraag of tegenargument wordt niet beantwoordt maar op listige wijze omzeild met een poging om de manier waaróp je reageert ter discussie te stellen. Dat is natuurlijk geoorloofd bij onbeschoft of agressief gedrag, maar niet als het tegenargument of de vraag niet bevalt. ‘Ja’, zeg je dan, ‘ik ben me er eentje’ (dank je, Herman Finkers). En dan ga je rustig door.
5. Wat een onzin!
Zo, recht in je gezicht. Wat jij net moest slikken was vanzelfsprekend helemaal waar, maar wat je er vervolgens tegenin brengt is, uiteraard, de grootst mogelijke onzin. Deze dooddoener gaat doorgaans gepaard met wilde armbewegingen en boos wegkijken. Blijkbaar heb je een gevoelige snaar geraakt want dit is de kortste weg naar het einde van het verhaal. Prima, zeg ik dan, je bent wat op het spoor! Stug volhouden.
6. De waarheid zal wel in het midden liggen.
Er was eens een stroming wetenschappers die zei: ‘Wie we zijn ligt volledig vast in onze genen’. Een ander stroming opperde: ‘Nee hoor, bij geboorte zijn we een onbeschreven blad, je omgeving bepaalt alles’. Nature versus nurture. Inmiddels weten we beter: de waarheid ligt hier inderdaad in het midden. Maar soms heeft iemand helemaal gelijk en de ander helemaal ongelijk. Soms moet je je verlies nemen.
7. Wetenschap is ook maar een mening.
Deze duivelse discussiedooddoener is misschien nog wel de zorgelijkste van allemaal, vooral in deze tijden van dominante sociale media en fake news. Nog nooit in de geschiedenis van de mensheid is er zoveel technologie, zo snel ter beschikking gekomen en krijgen we zoveel informatie te verwerken. Ons oerbrein is cognitief beperkt; het weet zich geen raad met exponentiele groei. Uit die onzekerheid komt onzekerheid voort en daarom lijken we met deze dooddoener de enige zekerheid die we hebben overboord te gooien.
De Wetenschappelijke Methode
In een almaar complexer worden wereld is het veiliger, vertrouwder en gemakkelijker om alles als een mening weg te zetten. Maar het enige dat de mensheid heeft om tot een vorm van objectieve waarheid te komen, of, accurater gezegd, om tot werkbare modellen van de waargenomen werkelijkheid te komen, is de Wetenschappelijke Methode (kijk maar eens op Wikipedia - en zoek dan meteen ook even op wat een Wetenschappelijke Theorie is).
Ze is niet perfect – ze wordt immers door mensen gehanteerd – maar het is het enige dat we hebben. Als jij vindt dat iets bestaat, dat iets werkt, dat iets zo 'is', dat iets ‘waar’ is; dan is dat jouw hypothese. Daarna begint het harde werken: onderzoeken, observeren, experimenteren, feiten verzamelen, bewijsmateriaal organiseren, falsifiëren, peer reviewen en publiceren. Wetenschap is waarlijk hard werken; we hebben er smartphones, espressomachines, neushaartrimmers, computers en ruimtevaart aan over gehouden (om er maar een paar te noemen).
Het rationeel discours
Hoe we ook vinden dat de wereld in elkaar steekt, iedere discussie daarover is futiel als we niet vooraf overeenkomen welk objectief criterium onze meningen daarover gaat toetsen. Doen we dat niet dan vervallen we in welles/nietes-spelletjes en een vruchteloze uitwisseling van oncontroleerbare subjectieve meningen. Het leidt tot frustratie en polarisatie; de voorbeelden daarvan zijn overal om ons heen te zien.
Met de Wetenschappelijke Methode stimuleren we het rationeel discours en houden we elkaar scherp. Wetenschap is geen kwestie van mijmerende meningen, opgelegde dogma’s, retorische of semantische kunstzinnigheid, subjectieve zweverigheden of kant- noch wal-rakende kolder. Nee, wetenschap houdt ons overeind en brengt ons verder.
Onze nieuwsgierigheid
Help mee om de duivelse discussiedooddoeners te omzeilen:
Laat je niet afleiden
Blijf rustig, houd vol en stel open vragen
Presenteer je argumenten
Zoek naar medestanders
Beargumenteer
Blijf bij de feiten
Houd het einddoel voor ogen
Het rationeel discours is niet alleen bedoeld om onze geesten aan te scherpen. Het is vooral bedoeld om onze nieuwsgierigheid te behouden. Bedenk: als de mens stopt met nieuwsgierig zijn stopt haar vooruitgang. In het eerstvolgende gesprek kun jij het verschil gaan maken.
Dank je. Dank voor het delen ook.
Meer weten over de wetenschappelijke methode en het rationeel discours? Ga gerust eens kijken op www.blijvendbeklijven.nl. Heb je last van een informatieoverload en wil je weten wat je daaraan kunt doen? Ga naar www.dekenniskermis.nl. Wil je weten waar het heen gaat met mensaap en moederplaneet? Bekijk de filmpjes op www.vooruitkijkenvoorgevorderden.nl.
Over de auteur:
