Het is inmiddels een ware rage: organisaties die zelfsturende teams ‘implementeren’. Dat leidt onvermijdelijk tot ongelukken en teleurstellingen. Niet omdat zelfsturing zelf een slecht idee is, maar omdat het geen panacee is voor alle organisatiekwalen. En omdat het ook helemaal niet vanzelf gaat.
Als zelfs de grootste verdedigers van de manager waarschuwen voor de opkomst van het zelfsturende team, is er echt wat aan de hand. In het tijdschrift Boardroom Zorg waarschuwen een consultant, Bart Groothuis, en een ceo, Peter Turpijn, voor wat zij noemen ‘de onzin van zelfsturende teams in de zorg’. Zij spreken van een hype ‘die lijkt ingegeven door bezuinigingsdrift’ en over komt ‘als een teken van onmacht’.
Ik houd daar wel van: een beetje stevig erin kleunen, zoals de heren hier doen. En ze hebben ook wel een puntje: maar al te vaak worden zelfsturende teams ‘geïmplementeerd’ omdat iedereen dat doet. En dat is meestal niet een teken van kracht. Het gevaar bestaat dat bij de minste of geringste tegenslag dit nieuwe speeltje van de directie weer aan de kant wordt geschoven: werkt niet.
Medicijn
En dat zou jammer zijn. Want in tegenstelling tot Groothuis en Turpijn geloof ik wel in zelfsturende teams (of zelforganisatie in teamverband). Mits de situatie zich daartoe leent, en de invoering zorgvuldig en gedegen geschiedt. Want in tegenstelling tot wat de naam suggereert, gaat zelfsturing niet vanzelf. En is het ook geen medicijn voor elke organisatiekwaal.
Zelfsturing werkt uitermate goed in situaties die om een grote handelingsvrijheid van de professionals vragen. Denk aan een leraar voor de klas, een thuiszorgmedewerker of de politieagent op straat. Die moeten redelijk snel en autonoom beslissingen nemen in een gegeven situatie. Het ontbreekt hen vaak aan de tijd en de mogelijkheid om alle voors en tegens eens rustig tegen elkaar af te wegen of nog een keer te overleggen met hun manager of collega’s.
Nu hebben organisaties gepoogd om hen daarin te ‘ondersteunen’ met protocollen en andere organisatieafspraken, maar dit werkt vaak niet bevredigend. Omdat iedere situatie anders is en de werkelijkheid altijd complexer dan het meest uitgebreide protocol, leiden dergelijke richtlijnen eerder tot frustratie dan dat ze de professional helpen een beslissing te nemen.
Creativiteit
Het hangt dus van de situatie af en wat mensen nodig hebben om hun werk goed te kunnen doen of een zelfsturend team de oplossing is of niet. En als zij aangeven dat ze prettiger en beter werken in een hiërarchische situatie met een manager die ze vertelt wat ze moeten doen, wie zijn wij dan om ze dat te ontzeggen. Het gaat tenslotte over zelfsturing, dat wil letterlijk zeggen: ze zitten zelf aan het stuur.
Maar als je erover nadenkt, is er steeds meer werk dat een grote handelingsvrijheid van de professional vraagt. Het werk dat geprotocolleerd kan worden, is grotendeels al geautomatiseerd of zal binnen afzienbare tijd geautomatiseerd worden. Wat overblijft vraagt om een grote mate van handelingsvrijheid en eigen inzicht in de situatie. Creativiteit, en een gevoel voor wat de situatie op dat moment vraagt.
Ja maar, wordt er dan gezegd: heel veel mensen kunnen dat helemaal niet aan. Met HBO-geschoolde verpleegkundigen gaat het nog wel, maar met schoonmakers? Nu is er gelukkig een prachtig voorbeeld van een schoonmaakbedrijf dat gerund wordt door de schoonmakers zelf: Schoongewoon. Bij Schoongewoon maken de schoonmakers hun eigen roosters, ze kopen zelf in, maken zelf afspraken met opdrachtgevers, en… zijn ze zelf eigenaar van het bedrijf.
Remmelt Schuuring, de bedenker en oprichter van Schoongewoon, vertelt graag hoe hij nieuwe mensen bij de coöperatie helpt om met die zelfstandigheid om te kunnen gaan. Dat kunnen ze niet meteen zelf, zeker niet als ze jarenlang als een klein kind zijn behandeld die nog geen fles Jif mochten bestellen. En ook bij Buurtzorg, het andere mooie bewijs dat zelforganisatie vaak beter werkt, krijgen de verpleegkundigen trainingen om beter te kunnen vergaderen, beslissingen te nemen of conflicten op te lossen (dat zouden meer organisaties moeten doen!)
Gedoe
Want dat is het grote misverstand bij zelfsturing: het gaat echt niet vanzelf. Er moet nog steeds heel hard voor gewerkt worden. En soms gaat het een keer mis. Dan krijgen teamleden ruzie waar het team zelf niet meer uitkomt. En dan knalt in het ergste geval het team uit elkaar. Is dat erg? Is dat het bewijs dat zelfsturing niet werkt? Of is dat gewoon menselijk gedoe, zoals je dat in alle organisatie tegenkomt? Of juist niet tegenkomt, omdat het onder het tapijt wordt geschoven en we zogenaamd allemaal vriendjes van elkaar zijn.
Over de auteur:
Ben Kuiken is filosoof, journalist en schrijver van managementboeken. Hij schreef meerdere boeken, waaronder Het Grote Fröbelboek voor Adviseurs, De Organisatiefilosoof, De Zinmakers en De Laatste Manager. Ben helpt organisaties met het goede gesprek en met een gedragen verandering. Meer informatie vindt u op benkuiken.nl
Over de auteur:
