Gefeliciteerd! Ook jij deelt je plaats op onze tak in de bio-boom met de chimpansee, de orang-oetan, de gorilla en de gibbon. Wij zijn namelijk het zoogdier Homo Sapiens. We zijn geprogrammeerd met oergedrag dat miljoenen jaren teruggaat. Maar we zijn ook een slim, zelfbewust zoogdier. En dat zouden we best eens wat vaker mogen laten zien, anno 2014.
We staan er in het dagelijkse leven zelden bij stil maar wij met zijn allen – ja, jij en ik, je partner, je kinderen, onze buren, collega’s, vrienden, familie, BN-ers, politici en royalty, wereldleiders en armoedelijders, voetballers en toeschouwers – we behoren allemaal tot het rijk der dieren.
Om precies te zijn (en voordat we ons ten onrechte superieur gaan voelen): wij behoren tot de stam der chordadieren, de klasse zoogdieren, de orde primaten, de familie mensachtigen (de mensapen) en het geslacht homo. Homo Sapiens is de moderne, denkende mens.
Notendop
Even snel een stukje geschiedenis. Ongeveer twee miljoen jaar geleden leefde de mens (onder andere homo habilis, homo erectus en de neanderthaler) als jager-verzamelaar. Ook de moderne, denkende mens hield zich zo’n tweehonderdduizend jaar geleden nog bezig met jagen en verzamelen. Mensen trokken in die tijd in betrekkelijk kleine groepen over de savannen.
Zo’n dertienduizend jaar geleden vond de overgang naar de landbouw plaats. Mensen trokken zich terug in vestigingen en baanden de weg naar het hedendaagse leven als Homo Sapiens. Aan het einde van de achttiende eeuw zette zich vervolgens de industriële revolutie in gang die inmiddels in een digitaliserende explosie is overgegaan.
Zo, dat zijn wij, in een notendop (*).
Primaten
Tja, daar zitten we dan, in grote groepen bij elkaar, in almaar groter wordende steden, in steeds complexer wordende samenwerkingsverbanden met steeds ingewikkelder wordende apparaten en processen. Maar dat alles is het resultaat van, laten we zeggen, de laatste tweehonderd jaar. Dat is slechts één honderdste procent (!) van de tijd dat we als jagers-verzamelaars ons kostje bij elkaar moesten scharrelen: 99,99 % van de tijd waren we bezig met overleven in barre tijden.
Geen wonder dat we ons nu nóg de hele tijd als primaten gedragen, we kunnen niet anders. De evolutie heeft simpelweg nog geen tijd gehad om ons anders te maken. Het moet gezegd worden: er zit maar een heel dun laagje ‘beschaving’ tussen ons gedrag en onze impulsen. Dat zien we bijvoorbeeld terug in onze grensconflicten, wanneer er schaarste optreedt en wanneer hebzucht de overhand neemt.
Zelfbewustzijn
We zijn natuurlijk niet alléén maar primaten. Dat zou een al te grove versimpeling zijn. Want waarin onderscheiden wij ons als mens wérkelijk van al het andere dat rondloopt, - kruipt, -zwemt, -vliegt en - graaft? Wat maakt ons waarlijk uniek, behalve ons gevoel voor humor, het vermogen om kunst te bedrijven, samen muziek te maken en over elkaar te roddelen? Juist ja, zelfbewustzijn! Zelfbewustzijn is vragen stellen als ‘wie ben ik, waar sta ik, wat wil ik’? Zelfbewustzijn is ’s nachts omhoog kijken en je afvragen wat dat voor twinkelende lichtjes zijn en of we daar niet naartoe zouden kunnen gaan.
Spiegelbeeld
Toegegeven, sommige dieren vertonen ook tekenen van zelfbewustzijn. Als je een chimpansee een rode stip op zijn voorhoofd zet en je hem voor een spiegel plaatst dan zal hij proberen die stip er af te krijgen. Dat betekent dat hij zichzelf herkent en zich realiseert dat die stip daar niet hoort. Zet je echter een bepaalde vogelsoort voor een spiegel dan zal het mannetje eindeloos tegen zijn spiegelbeeld pikken omdat-ie denkt dat zijn territorium bedreigd wordt. Die vogel is zich dus wel bewust van zijn omgeving – als je hem opjaagt vliegt hij weg – maar is zich niet zelfbewust.
De volwassen mens
Zelfbewust zijn ligt aan de basis van volwassenheid, niet alleen van onszelf maar ook van de soort als geheel. Alleen als we ons zelfbewust zijn van ons gedrag – en de consequenties ervan – kunnen we weerstand bieden aan de evolutionaire impulsen die hardgecodeerd zijn in ons brein: territoriumdrift, agressie, hebzucht, machtswellust, zeuren en zaniken, haat en nijd, arrogantie, vraatzucht en luiheid (om er maar een paar te noemen).
Volwassen worden, als individu én als groep, uit zich in verdraagzaamheid, vredelievendheid, vrijgevigheid, wijsheid, anti-klagen, zelfbeheersing, vasthoudendheid, geloof, hoop en liefde. Mocht je dat ‘soft’ in de oren klinken dan zou ik willen zeggen: ga er maar eens naar op zoek!
Samen staan we sterk
Voel je je aangesproken? Of juist niet? Hoe je het draait of keert, wij zijn tot elkaar veroordeeld. De mens heeft zich ontwikkeld tot samenwerkend groepsdier en we kunnen niet zonder elkaar. Samen staan we sterk!
Zodra we ons realiseren dat we geen geprogrammeerde machine zijn én dat we ons gedrag met ons zelfbewustzijn kunnen beïnvloeden gaat er een nieuwe wereld open. Want het zijn simpele dingen die we kunnen doen om onze evolutionaire programmering te weerstaan. Doe je ook mee? Hier zijn tien manieren om anders naar onze menselijke samenwerkingsverbanden te kijken:
Als manager wordt je onvermijdelijk geconfronteerd met klagende medewerkers. Klagers heb je in alle soorten en maten. Klachten ook. Maar hoe ga je er mee om? Want je hebt er niet altijd het geduld of de tijd voor, of er zin in. Met deze zeven tips geef je de klager (en jezelf) een beter gevoel. Lees verder...
Zou jij het geloven als iemand zei dat tweederde van alle projecten faalt ten opzichte van de oorspronkelijke doelen? Overal en altijd? Dat de helft daarvan alleen met hangen en wurgen over de eindstreep komt? En dat die andere helft zelfs voortijdig wordt gestopt? Zou jij geloven dat er maar één oorzaak is van al dat leed? En dus ook maar één oplossing? Laat ik eens wat leiderschapsknuppels in het projectmanagement-hoenderhok gooien. Lees verder...
‘Dat was raar, zeg! Het gesprek viel helemaal stil en ze keken me zó raar aan!’ – ‘Ohja, joh? Wat zei je dan?’ – ‘Dat ik dit jaar met vakantie nergens heen ga!’ – ‘Tja…’. Het is weer vakantietijd. De ene exotische bestemming wedijvert met de andere. Het kan niet ver of ‘apart’ genoeg zijn. Ohja? Moet dat? Mogen we niet eens een keertje overslaan? Jazeker, dat mag! Hier zijn vijf verrassende redenen om dat te overwegen. Lees verder...
Wat was dat ook alweer, loyaliteit? Is dat iets ‘van vroeger’ en zijn we het daarom vergeten? Hoeven we niet meer loyaal te zijn aan onze medewerkers omdat ze ‘ervoor betaald krijgen’? In de hedendaagse 24-uurseconomie lijken trouw en vertrouwen door druk-druk-druk naar de uiterste randen van de bedrijfsvoering verdrongen te zijn. Wederzijdse loyaliteit is echter een groot goed en kan met veel kleins worden gestimuleerd. Lees verder...
Het is een hardnekkige misvatting te denken dat sleur op je werk alleen maar heeft te maken met een voortdurende onderbelasting. Sleur treedt net zo goed op bij een chronische overbelasting. Jazeker: ook als je de hele tijd druk-druk-druk bent zit je in een sleur. Te lang teveel te doen hebben veroorzaakt sleurstress. Het werkt als een sluipmoordenaar en bekruipt je heel geniepig. Gelukkig hoeven we dat niet machteloos te ondergaan; we kunnen er zelf een hele hoop aan doen. Lees verder...
De mobiele telefoon is niet meer uit het straatbeeld weg te denken. Iedereen kan ons overal bereiken en alle informatie van de wereld is met slechts een tik, tap, veeg of pinch onder handbereik. We lijken steeds meer eenzijdig afhankelijk te worden van onze smartphone maar dat is een gevaarlijke misvatting. De smartphone is ook afhankelijk van ons! Maar hoe voorkom je een wederzijds afhankelijke relatie? Door het uit te maken en daarna vriendjes te blijven. Lees verder...
Heb je enig idee hoe je overkomt op anderen? Hoe ze jou zien in je dagelijkse werk? Durf je dat wel eens te vragen? Of ben je bang voor wat ze zouden kunnen zeggen? Of erger nog: denk je een perfect beeld van jezelf te hebben en is die vraag in jouw ogen overbodig? Misschien helpt het als je met je eigen ogen zou zien hoe anderen jou ervaren! Lees verder...
Er is iets opvallends gemeenschappelijks aan het nieuws van de afgelopen tijd. Er wordt veel geklaagd over het weer, de beurs, geluksbeleving, vakantie en de kwaliteit van producten en diensten. Het is net alsof we willen dat ze altijd mooi, stijgend, permanent, optimaal en fantastisch zijn. Wat klopt er niet aan dat plaatje? Lees verder...
Het is een hardnekkig misverstand dat negatief geformuleerde nieuwsberichten meer aandacht zouden trekken dan positief ingestoken teksten. Je hoeft maar door de kranten te bladeren en je snapt wat ik bedoel: de nadruk ligt voortdurend op de negatieve afwijkingen. Laat jezelf daarvan een intiem halfuurtje doordrenken en je bent alwéér wat somberder, angstiger en meer paranoia geworden. Kritisch zijn is één ding. Maar wat let ons er een positieve draai aan te geven? Lees verder...
Ben je gelukkig? Klaag je veel of is het juist die ander? Ben jij een workaholic of valt het nog wel mee? Hoe staat het met het prutsgehalte van jouw werkomgeving? Intuïtief denken we heel goed te weten hoe het ervoor staat met gedrag, werk en leven. Vaak klopt het maar soms bedriegt de schijn. Meten is weten zou ik willen zeggen, dus: gocheck it out!
Dat zijn méér dan genoeg redenen om zelfbewust op zoek te gaan naar manieren om ons primatengedrag te relativeren en er iets constructiefs mee te doen. Je kunt er vandaag nog mee beginnen!
Nieuwsgierig geworden? Meer weten?
Met het Anti-klaagboek ('eerste hulp bij zeuren en zaniken') leer je meer over wat klagen is, waarom we het doen en hoe we er vanaf komen, in het Anti-sleurboek ('eerste hulp bij baanbalen en ander werkbederf') leer je hoe we als jagers-verzamelaars in de sleurstress terecht zijn gekomen (en wat we daar aan kunnen doen) en in Het Perfecte Project ('de mens als sleutel tot succes') ontdek je hoe je prutsprojecten kunt ontmaskeren en de faalspiraal in een succescyclus omzet.
Veel succes maar vooral ook: veel plezier!
(*) Bron: Het Anti-sleurboek – Eerste hulp bij baanbalen en ander werkbederf, blz. 19 en verder.
Over de auteur:
