Er zijn drie absolute zekerheden in het leven, twee eeuwige tegenpolen en één hardnekkige constante. Daar kun je je tegen verzetten maar dat is zinloos: ze stuiteren voortdurend in je gezicht, zowel zakelijk als privé. Beter is te erkennen dat ze allemaal onvermijdelijk zijn. Dat geeft rust, een sterk proactief gevoel en het relativeert fantástisch.
Je hoort wel eens om je heen dat ‘het leven’ hard is, slecht, onrechtvaardig, dat het leven tegenzit. Meestal zeggen we dat als ons ongeluk overkomt, als we ziek zijn of als het zakelijk een keer flink tegenzit. Maar je hoort netzo makkelijk zeggen dat het leven goed is, rechtvaardig, dat het leven meezit. Beide uitspraken zijn even onzinnig. Het leven is niet goed of slecht, niet hard of zacht, het leven, de aarde, het universum is volstrekt onverschillig over jou en mij.
Donald Duck en Guus Geluk
Het leven is de ultieme apathie, volstrekt ongeinteresseerd in ons; we moeten er zélf iets van maken. Dat klinkt als een afgezaagd cliché maar alle afgezaagde clichés hebben een oorsrong, een oorspronkelijke functie.
Sommige mensen lijken voor het ongeluk geboren, anderen krijgen voortdurend het zoete randje mee. Denk aan Donald Duck, de arme pechvogel versus Guus Geluk, die irritante geluksvogel. Beide kanten van de (on)gelukspiraal kunnen zich ook nog eens versterken - bijvoorbeeld door de zelfvervullende voorspelling - waardoor het niet anders kan dat iemand in de goot terecht komt ("waarom ik?") terwijl een ander de toppen van gelukzaligheid mag beklimmen ("waarom hij?").
In het midden
Daar zit geen ‘entiteit’ achter, het is niet het leven of 'het universum' dat dat ‘doet’. Er zijn zoveel mensen, zoveel dingen, zoveel handelingen en zoveel interacties dat het – puur statistisch gezien – onvermijdelijk is dat sommigen onder ons een schijnbaar onevenredige hoeveelheid geluk ‘krijgen’ terwijl anderen alleen maar misère moeten verduren. De meeste van ons zitten overigens – gelukkig maar – netjes ergens in het midden van deze normaalverdeling.
Maar ik loop op de zaak vooruit. Want ik zei dat het leven drie zekerheden kent, twee tegenpolen en één constante. Nou, daar gaan we dan:
De drie zekerheden:
Zekerheid 1: De dood
Dat is hem: de ultieme deadline. Wat je ook zegt, wat je ook doet, dood gaan we allemaal. Sommigen onder ons worden daar somber van, zouden willen dat het niet zo was, wensen dat het allemaal eindeloos door gaat. Maar de mens is geboren en getogen met het begrip eindigheid en we hebben veel moeite met het concept oneindigheid. Het is lastig daar je vingers achter te krijgen.
Wat je ook probeert, niemand kan zich voorstellen hoe het is om eeuwig te leven en dat hoeft ook helemaal niet. Aan alles komt een einde en dat is niet voor niets zo. De dood – als onvermijdelijk bijverschijnsel van het leven – zorgt voor een gevoel van urgentie, van doel en van nut. Je moet het nú doen, dadelijk is te laat.
Zekerheid 2: Belastingen
De mens kan niet bestaan zonder haar wetten en regels; de beschaafde samenleving is hierop gebaseerd. In de parlementaire rechtsdemocratie waarin wij leven bestaan onvermijdelijke regels waar we ons allen aan te houden hebben. Belastingen zijn net zo onvermijdelijk als het weer: soms regent het, soms schijnt de zon. We kunnen ze proberen te ontduiken of te ontwijlen maar vroeg of laat krijgen we het deksel op onze neus.
Dat we eindeloos met zijn allen discussiëren over de extremen van ons belastingstelsel en alle regelgeving daaromheen is juist goed, het houdt ons scherp. Maar een leven zonder regels is onwerkbaar. Daarom kunnen anarchisten ook alleen maar bestaan bij de gratie van een maatschappij met structuur: vraag wat ze gaan ‘doen’ als alle regels weg zijn en ze staan met hun anarchistische mond vol tanden.
Zekerheid 3: Problemen
Een hoog verwachtingspatroon is de basis voor chronische teleurstelling, zo is mijn ervaring. Ik stond laatst met mijn auto voor een rood stoplicht, heerlijk van Keith Jarrett (dat is een jazzpianist) te genieten, het stoplicht ging op groen en binnen één milliseconde hoorde ik achter mij ‘TOET!!’.
Dat is er zo eentje, denk ik dan, die is opgestaan met de gedachte dat vandaag een probleemloze dag zal zijn waarbij niemand aan zijn hoofd zeurt, alle stoplichten op groen zullen staan en al het andere verkeer als Mozes en de Rode Zee voor hem zal wijken. Wake up! Het leven zorgt voor onvermijdelijke problemen en conflicten; in de samenwerking, zakelijk en privé, in het samen leven, in het algemeen. Je onderscheidt je als individu of organisatie niet zozeer door je wat routinematig doet maar in de mate waarin je probleembestendig bent.
Twee tegenpolen: goed en kwaad Goed en kwaad, rijk en arm, mooi en lelijk, sterk en zwak, oorlog en vrede, yin en yang: het leven bestaat uit tegenstellingen en we zoeken ons een weg in het midden. Ook daarover is het leven onverschillig. Als je er goed over nadenkt hebben die tegenpolen een duidelijke functie.
Neem bijvoorbeeld het begrip ‘vrije tijd’. Dat heeft alleen maar waarde ten opzichte van ‘werk’. Pas als we werken waarderen we onze vrije tijd; als we altijd vrij zijn wordt dat in zichzelf betekenisloos. En omgekeerd. Schoonheid waarderen we pas echt ten opzichte van lelijkheid en zelfs oorlogen kunnen in al hun verschrikkelijkheid een functie hebben in het herwaarderen van vrede en veiligheid. Het zijn subjectieve connotaties.
Toch ligt ‘de waarheid’ niet altijd in het midden. Dat zie je vooral bij discussies over uitersten: het feit dat twee partijen het fundamenteel oneens zijn over een kwestie wil niet zeggen dat de uitkomst altijd halverwege ligt. Het midden is dus niet ‘heilig’. Soms heeft de een gelijk en de ander niet. Soms is iets pertinent en aantoonbaar waar (of onwaar).
Eén constante: verandering Panta rhei zei de Griekse filosoof Heraclitus: alles stroomt, alles is in beweging. ‘Je kunt niet tweemaal in dezelfde rivier stappen’, voegde hij daaraan toe en de man had gelijk. Ieder uur opnieuw worden er een miljard cellen in jouw lichaam vervangen. Dat betekent omgerekend dat als je aan het einde van dit artikel bent gekomen je zeen kleine 200 miljoen cellen hebt gerecycled. Met andere woorden: je bent een klein beetje veranderd. En in dezelfde tijd is de wereld om je heen een klein beetje mee veranderd.
De mens lijkt voortdurend orde te scheppen in haar omgeving maar dat is schijn. De wetten van de entropie(een mate voor de wanorde of ontaarding van een systeem) dicteren dat we uiteindelijk in ultieme chaos ten onder zullen gaan.
Maar nu nog niet! Verandering is een constante, een uitgangspunt, een gegeven, zowel zakelijk als privé. Verzet je er niet tegen maar omarm het, zoals je ook onzekerheid moet (leren) omarmen. Zonder verandering geen leven, zonder leven geen dood, zonder dood geen doel, zonder doel geen nut, zonder nut geen verandering.
Herkennen, erkennen en bekennen
Als we herkennen, erkennen en bekennen dat:
- Het leven, het universum, onverschillig is over ons (dat we het dus zelf moeten doen);
- De dood ons uiteindelijk komt halen;
- We ondertussen gewoon belasting moeten betalen;
- We de onvermijdelijk problemen dapper het hoofd moeten bieden;
- Dat goed en kwaad onlosmakelijk verbonden zijn met het leven;
- De de enige constante in het leven de verandering zelf is:
...dan hebben we een eerste fundamentele stap gezet om:
- Ons klagen hierover te verminderen;
- Ons werk meer in balans te brengen met ons privéleven;
- Onze onvermijdelijke problemen in onze samenwerkingsverbanden om te zetten naar oplossingen, acties en preventie.
Uiteindelijk worden we daar allemaal beter van.
Veel sterkte, succes en uiteraard ook met de meest hartelijke anti-klaag-, anti-sleur- en anti-pruts-, informatiesurvival- en immer hoopvoller wordende toekomstgroeten!
Over de auteur:
