17 juni 2009 -
Er wordt nogal eens aangenomen dat een klokkenluider iemand is die zoveel mogelijk schade aan een onderneming wil berokkenen middels negatieve berichten in de media, en dat hij er weinig behoefte aan heeft de ‘gangbare paden’ te bewandelen. Volgens nieuw onderzoek is het tegenovergestelde echter bijna altijd het geval.
Managers hebben meestal de kans om te voorkomen dat de klokkenluider in het openbaar treedt en schade aanricht, maar laten die kans vaak lopen ten gevolge van slechte interne meldingsprocedures. Onderzoekers van de Kelley School of Business en Georgetown University stellen dat veel organisaties simpelweg niet beschikken over het beleid waarmee klokkenluiders schandalen intern aan de orde kunnen stellen, en daar de prijs voor betalen. "De meeste mensen die onrecht aan de kaak willen stellen, proberen dat eerst intern. Ze gaan naar hun baas en proberen te vertellen dat er iets mis is. 80 procent laat het daarbij," vertelt Janet Near, hoofd management en ondernemerschap van de Kelley School en medeonderzoeker. "Het is helemaal niet waar dat klokkenluiders meteen naar de media stappen om een hoop stampei te maken. Met dit gegeven in het achterhoofd zou ik, als ik manager was, zo snel mogelijk interne procedures in het leven roepen waarmee klokkenluiders de kans krijgen hun zegje te doen en zodoende de externe schade zoveel mogelijk beperken."
Meldlijn
Deze uitkomsten komen overeen met onderzoek uit 2007 van de Chicago Graduate School of Business en de universiteiten van Toronto en Michigan waaruit naar voren kwam dat misstanden veel vaker door medewerkers dan door externe toezichthouders. En dat ondanks het risico dat ze lopen op verbanning, baanverlies en zelfs fysiek geweld. Een enkel bedrijf speelt wel op dit gegeven is, zoals KPMG die een speciale ‘klokkenluiderslijn’ in het leven riep waarmee werknemers anoniem mogelijk frauduleuze of anderszins onethisch gedrag kunnen melden. De meeste bedrijven hebben er echter de grootste moeite mee hun vuile was binnenkamers te houden en een klokkenluidervriendelijk werkklimaat te scheppen.
Insider
"De reputatie van een onderneming is ontzettend belangrijk. Als die eenmaal vernietigd is, stort alles razendsnel in. Kijk maar naar Enron," stelt Near. "Managers willen geen deel uitmaken van de volgende Enron en moeten daarom proactief te werk gaan." De onderzoekers keken wie er in de afgelopen jaar klokkenluider is geworden en waarom, wat er met hen gebeurd is (en hun organisatie) en welke zaken het meest aangezet hebben tot verandering. "Vroeger waren het met name journalisten die misstanden aan het licht brachten, maar tegenwoordig zijn organisaties zo complex dat het heel moeilijk is voor een buitenstaander om precies te weten wat er gebeurt. Daar is een insider voor nodig."
Klokkenluidersvriendelijk klimaat
Het goede nieuws is dat managers en organisaties een aantal dingen kunnen doen om het juiste klimaat te creëren. Ten eerst moet er een ethische code opgesteld worden en moet vastgelegd worden dat er geen repercussies volgen als iemand misstanden aan het licht brengt. Dit beleid moet dan jaarlijks geëvalueerd en aangescherpt worden zodat managers er actief mee bezig zijn en het blijft leven. Dit houdt de onderneming scherp en verkleint de kans op onherstelbare schade.
Verder zouden managers en medewerkers training moeten krijgen in het omgaan met misstanden zonder dat dit tot represailles leidt. Essentieel is ook dat de top het goede voorbeeld geeft. Als het management zich ethisch gedraagt en misstanden aan de kaak stelt, is de kans kleiner dat medewerkers er toe overgaan en de kans groter dat ze onethisch gedrag melden.
Dit alles moet natuurlijk wel ondersteund worden met middelen om misstanden te melden, of dat nou een anoniem meldnummer of een bedrijfscultuur is waar open en eerlijk met elkaar gecommuniceerd wordt. Tenslotte is het raadzaam dat bedrijven klokkenluiders belonen. "Mensen die getuige zijn van misstanden, wegen de voor- en nadelen van het daarop reageren tegen elkaar af," zegt Near. "Als medewerkers beloond worden voor het melden van zaken die niet door de beugel kunnen, zullen ze dat vaker doen."
Als klokkenluiders misstanden aan de kaak stellen, kunnen zij het bedrijf daarmee tot een beter werkbare plek maken. Prima dat zij daar meer ruimte voor krijgen en beloond worden. Maar als de motivatie hiervoor alleen maar bestaat uit angst voor onherstelbare schade en gezichtsverlies van het bedrijf, is de blik te eenzijdig op de naam van het bedrijf gericht. Er wordt aan waarde die de klokkenluider voor het bedrijf kan hebben, namelijk zorgen voor openheid en transparantie, stimuleren ethisch gedrag, voorbij gegaan. En dát mag zeker gestimuleerd worden.
In tegenstelling wat men dikwijls denkt, dat een klokkenluider iemand is die problemen opzoekt, is veelal het tegengestelde waar. Een klokkenluider is dikwijls een persoon met hart voor 'de zaak' die op allerlei manieren heeft geprobeerd wantoestanden aan de kaart te stellen en steevast tegen muren is opgelopen. Helaas is het zo dat de negatieve beeldvorming die men van een klokkenluider heeft wordt gevormd door incidenten die breed uitgemeten worden in de media. En ja, dikwijls zijn dit soort incidenten een gevolg van mensen met rancune. De 'echte' klokkenluider wil helemaal geen media attentie, die wil slechts dat de misstand wordt opgelost en is blij als hij/zij terecht kan bij een onafhankelijke derde, die hem/haar hierbij helpt. Een goede klokkeluiderregeling, waarbij bescherming van de klokkenluider voorop stelt, is dan ook van wezenlijk belang. Iedere organisatie die integriteit hoog in het vaandel heeft staan en dit ook beleidt (dit geldt met name voor de bestuurders), doet er goed aan een dergelijke regeling te hebben. Dit helpt bij het oplossen van misstanden, helpt bij het voorkomen van (media) schade en helpt het kaf van het koren, (de kwaadwillige en de 'echte' klokkenluider) te scheiden.
