30 juli 2019 -
De wereld verandert met enorme snelheid. Technologie die twintig jaar geleden nog in de kinderschoenen stond, maakt meer dan ooit deel uit van ons dagelijks leven.
Technologie die tien jaar geleden bedacht werd, kan vandaag of morgen een revolutie veroorzaken. Maar niet alleen technologische ontwikkelingen gaan snel, ook mensen veranderen. De manier waarop er wordt gewerkt, verandert namelijk net zo hard mee. Dit geldt ook voor de rol van veiligheidskundigen. Stilstaan kan niet! Maar waar gaat het vak de komende jaren naartoe? Frank Guldenmund, universitair docent bij Safety Science & Security Group aan de TU Delft, geeft zijn visie hierop aan Silvie van de Haterd van Infoland.
Veiligheidskunde anno 2019
Voordat er naar de toekomst gekeken kan worden kijken, is het goed om stil te staan bij waar het beroep veiligheidskunde nu staat. Het algemene begrip van veiligheid, en hoe dat toe te passen in de praktijk, is in de afgelopen decennia veranderd.
Wat zijn de uitdagingen voor veiligheidskundigen anno 2019?
Guldenmund: "Veiligheid was vroeger, pak ‘m beet 70 jaar geleden, niet veel meer dan het plaatsen van bescherming rondom machines. Later kwamen daar de persoonlijke beschermingsmiddelen bij. Dit is waar veel veiligheidskundigen, die het vak al langer uitvoeren, vooral mee bezig zijn. Maar er is nu een verandering gaande in hoe mensen dingen doen. Men houdt er niet van dat dingen opgelegd worden, daar komt menigeen tegen in opstand. De medewerker van nu is mondiger dan een paar decennia geleden.
Dus een veiligheidskundige kan mooie plannen en duidelijke regels hebben, toch gaat het helaas nog wel eens mis. Juist omdat mensen eigenwijs zijn en dingen op hun oude, vertrouwde manier doen en de veiligheidskundige daar dus iets mee ‘moet’. We bevinden ons nu op het snijvlak van hoe het altijd (goed) ging en hoe een veiligheidskundige de medewerkers van nu meekrijgt in het beleid.
Tel daarbij op dat er allerlei nieuwe technologieën in ontwikkeling zijn die het vak dusdanig gaan veranderen, dat daar ook niet aan voorbij gegaan kan worden."
Psychologische toolkit voor veiligheidskundigen
Als het over veiligheid gaat, wordt psychologische element steeds belangrijker. Veiligheid kan niet langer afgedwongen worden, dat moet tussen de oren komen. Hoe denkt Guldenmund, als psycholoog en expert op het gebied van veiligheid, hier over? "Laat ik beginnen te zeggen dat mensen over het algemeen mondiger worden. Als ze het nut er niet van inzien, gaan ze echt hun veiligheidsmiddelen niet gebruiken. Veiligheidskundigen moeten hiermee om kunnen gaan. Dit is een tendens die nu al meer en meer opkomt, maar die in de toekomst echt steeds belangrijker gaat worden: veiligheidskundigen moeten anders leren communiceren, anders met mensen om leren gaan.
De huidige generatie heeft dat vaak niet geleerd, maar inmiddels maakt dit aspect (in dit geval adviesvaardigheden) wél onderdeel uit van de opleiding. Dus de volgende generatie zal hier makkelijker mee om kunnen gaan. Veiligheidskundigen moeten als het ware een toolkit krijgen waarmee ze menselijk gedrag kunnen beïnvloeden. Psychologisch inzicht kan ze hierbij helpen. Kennis over gedrag en waarom mensen doen wat ze doen, wordt steeds belangrijker.
Het besef dat iedereen onderdeel uitmaakt van een compleet systeem van radartjes, dat elke handeling direct invloed heeft op het hele systeem, is nog vrij nieuw en wordt systemisch denken genoemd. Het betekent dat de vooral technisch onderlegde veiligheidskundige moet ineens ook kennis hebben van menselijk gedrag."
Zijn er nog andere zaken op psychologisch vlak die we moeten benoemen?
Guldenmund: "Jazeker. Waar écht vanaf gestapt moet worden is de cultuur van ‘naming & shaming’, oftewel mensen persoonlijk de schuld geven als iets onverhoopt niet goed gaat. Menselijk gedrag is trouwens grotendeels onbewust, als er dus fouten worden gemaakt is dit normaal gesproken niet heel bewust gedaan. Deze cultuur die er op dit moment heerst, zorgt ervoor dat mensen vaak bang zijn om zich bloot te geven. Om toe te geven dat ze een fout hebben gemaakt, of dat ze niet wisten hoe ze iets aan moesten pakken.
‘Just Culture’ is de term die hier tegenover staat. Er moet een cultuur van psychologische veiligheid gecreëerd worden, waarbij men vragen durft te beantwoorden om zo tot een oorzaak van de fout te komen. Die oorzaak kan overal liggen, maar ligt vrijwel nooit uitsluitend bij de persoon zelf."
Technologische ontwikkelingen: sensoren
Niet alleen de psychologische kant van het vak verandert. Ook de technologische ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op. En deze spelen een steeds grotere rol in de wereld vanveiligheidskundigen.
Welke technologische ontwikkelingen gaan invloed hebben op het vak veiligheidskunde?
"Allereerst zie ik nu al een enorme opkomst van het gebruik van sensoren. En dat gaat in de (nabije) toekomst alleen maar meer worden," aldus Guldenmund. "Alles gaat gemonitord worden, gemeten en geanalyseerd, en daar hoeft geen mensenhand aan te pas te komen. Maar daar moet wel op een goede manier mee omgegaan worden. Worden sensoren in helmen geplaatst, dan kan dat om verschillende redenen gedaan worden. Is dat om te controleren of de helm wel gedragen wordt, dan zal dat vast op weerstand stuiten. Maar wordt het gedaan om locatiebepaling te kunnen doen, zodat men in geval van calamiteit precies weet wie zich waar bevindt, dan zullen mensen minder moeite hebben om de helm te dragen. Hetzelfde product, een andere benadering en waarschijnlijk ook een andere uitkomst. Maar dan zijn we wel weer terug bij de psychologie."
Psychologie, we kunnen er niet om heen lijkt het. Maar zijn er nog andere technische snufjes die belangrijk kunnen worden?
"Jazeker. Shell maakt bijvoorbeeld al gebruik van robotjes die hun installaties scannen op scheurtjes, lekken en andere onvolkomenheden. Die apparaatjes kunnen dat sneller, beter, langer en veiliger dan mensen dat kunnen. Dit kunt u in de toekomst zeker meer zien. Ook voor andere werkzaamheden die gevaarlijk kunnen zijn, zoals inspecteren of schoonmaken van ruimtes waar giftige dampen in kunnen hangen.
Maar, voor de veiligheidskundige hangen hier wel consequenties aan. Als het dan mis gaat, komt een veiligheidskundige in een situatie waarbij er weinig bekend is van wat er gebeurd is, en hoe. In situaties waar mensen werken, kunnen die snel vertellen wat er gebeurd is, dat gaat nu niet. Hierop moet men kunnen anticiperen."
De veiligheidskundige heeft in de toekomst dus echt andere vaardigheden nodig?
"Absoluut. Internet of Things bijvoorbeeld, staat nu nog aan het begin, maar biedt echt veel mogelijkheden voor de toekomst. Zoals ik het zie, kunnen straks steeds beter bepaalde incidenten voorspeld worden, door analyses van alle data die verzameld wordt. Dat betekent dat de rol van veiligheidskundige steeds meer van uitvoerend naar adviserend zal gaan. Als een veiligheidskundige het goed doet, integreert iedereen veiligheid in zijn of haar werkzaamheden. Als dan ook nog eens incidenten voorspeld kunnen worden en daarmee meer en meer kunnen worden voorkomen (dankzij nieuwe technologieën), dan houdt de veiligheidskundige tijd over om binnen de organisatie veiligheidskunde naar een hoger niveau te tillen. Veiligheid een integraal onderdeel maken van het runnen van een organisatie, moet dan mogelijk worden.
Zo zorgt u ervoor dat bij nieuwe plannen al vanaf de tekentafel rekening gehouden wordt met veiligheid. Dát is de toekomst van veiligheidskunde."
Hiermee sluit Guldenmund af, en Infoland sluit zich hier volledig bij aan. Veiligheid, een professional moet het niet alleen doen. Want de technologie staat gewoonweg niet stil, en dat betekent dat er ook tools zijn die kunnen helpen bij het uitvoeren van het veranderende vak. Hierdoor houdt u tijd over om u met het psychologische deel bezig te houden, want dat blijft altijd mensenwerk. En het geeft ruimte aan de adviserende rol van de veiligheidskundige van de toekomst.
