Behalve uw houding, mimiek en oogcontact zijn de posities en bewegingen die u - al dan niet bewust - maakt met uw hoofd bepalend voor hoe een gesprek verloopt. Het derde en laatste deel van een serie bijdragen van Frank van marwijk over gespreksregulatie met uw hoofd.
Lichaamstaal heeft een belangrijke functie bij het sturen van gesprekken. Door goede beheersing van de verschillende aspecten van deze non-verbale taal kunt u uw invloed op de communicatie vergroten. Behalve uw houding, mimiek en oogcontact zijn de posities en bewegingen die u - al dan niet bewust - maakt met uw hoofd bepalend voor hoe een gesprek verloopt.
Accenten door kleine hoofdbewegingen In het eerste deel van deze reeks beschreef ik welk effect de stand en positie van uw hoofd heeft op de het verloop van een gesprek en hoe u daarmee uitdrukking geeft aan de onderlinge betrekking tussen uzelf en uw gesprekspartner. In het tweede deel kwam aan de orde hoe u middels hoofdbewegingen - met name knikken en schudden – de voortgang van het gesprek kunt sturen. Bij het knikken en schudden van uw hoofd, beweegt u uw hoofd gewoonlijk enkele malen achtereen. Soms kunt u echter ook met een enkel knikje een subtiel accent aangeven in uw boodschap. Deze keer wordt bijzondere aandacht gegeven aan deze non-verbale uitingsvorm.
Daarbij kunt u drie manieren onderscheiden:
Het voorwaartse knikje, waarbij u uw kin richting uw borst beweegt
Het achterwaartse knikje waarbij u het hoofd in de nek gooit
Het zijwaartse knikje waarbij uw hoofd een korte zijwaartse beweging maakt1. Het voorwaarse knikje Het voorwaartse knikje wordt vaak gebruikt als beleefde groet. U zou dit kunnen zien als een ingeperkte vorm van buigen als respect voor de ander. In onze cultuur worden weinig diepe buigingen gemaakt naar andere mensen, tenzij men te maken heeft met een zeer hooggeplaatst persoon, zoals een lid van het koninklijk huis of een religieuze leider. In oosterse culturen wordt de buiging als groet vaker gebruikt dan bij ons. Zoals gezegd is in onze cultuur slechts een korte knik met het hoofd overgebleven. Het knikje getuigt van respect voor de ander en wordt om deze reden het meest gebruikt tijdens een ontmoeting van personen die elkaar niet zo goed kennen of een verschillende gezagsverhouding hebben.
Het enkele knikje naar voren heeft ook een belangrijke functie in het sturen van een groepsgesprek. Als voorzitter van een vergadering bijvoorbeeld kunt u iemand door middel van een kort knikje de gelegenheid geven om te spreken. Als u voor een grote groep spreekt kunt u belangrijke woorden benadrukken door deze vergezeld te laten gaan van een knikje. Tevens wordt deze manier van knikken gebruikt als manier om iets aan te duiden. Er wordt dan geknikt in de richting van een persoon of voorwerp waarop de aandacht gevestigd moet worden. Dit is niet altijd gepast maar in ieder geval veel acceptabeler dan wijzen met de vinger.
2. Het achterwaartse knikje Hierbij wordt het hoofd in de nek gegooid en komt de kin omhoog. Deze manier van knikken wordt onder andere in Griekenland gebruikt als ontkenning, in plaats van het nee-schudden in onze cultuur. Bij ons heeft het, afhankelijk van de situatie, andere betekenissen als iemand zijn hoofd in zijn nek gooit.
Evenals het voorwaartse knikje kan de achterwaartse knik gebruikt worden als groet. Daarbij worden vaak de wenkbrauwen opgetrokken als teken van herkenning. Deze manier van groeten is vooral populair bij jongeren. De groet toont veel meer nonchalance dan het voorwaartse knikje. Als u dit doet zonder uw wenkbrauwen op te trekken of te glimlachen, kunt u hiermee zelfs een onbeleefde onverschilligheid laten blijken.
Een andere toepassing van deze hoofdbeweging is het accentueren van een vraag. Gewoonlijk gaat het hoofd al een beetje omhoog aan het einde van een vraag. Als de vraagsteller zijn hoofd in zijn nek gooit kan dit een manier zijn om aan te dringen op een antwoord. Het gebaar kan ook op zichzelf staan: Als u te lang naar iemand staart gooit de ander zijn hoofd in zijn nek met de bedoeling: "heb ik wat van je aan?" of "wat mot je?" . In een gesprek kan deze hoofdbeweging ook gemaakt worden bij een plotseling besef. Het hoofd wordt dan een beetje schuin naar achteren gegooid. Hierbij gaan ook de wenkbrauwen omhoog en valt de mond open: "Oh, zit dat zo!"
U kunt uw hoofd ook naar achteren bewegen met de bedoeling om te wenken in situaties waar het onbehoorlijk is om te schreeuwen of zelfs bewegingen met uw arm te maken. U beweegt hierbij uw hoofd snel enigszins diagonaal achterwaarts en afhankelijk van de haast die geboden is dat iemand komt, kunt u deze beweging herhalen.
3. Het zijwaartse knikje Eerder noemde ik de schuine stand van het hoofd als een houding waarmee u vooral belangstelling aangeeft. We houden ons hoofd echter niet altijd stil en de zijwaartse bewegingen die we maken met ons hoofd kunnen verschillende betekenissen hebben. In sommige gevallen maakt u alleen een kort zijwaarts knikje met uw hoofd. Als u daarbij fronst en uw lippen pruilt, geeft u aan dat u weliswaar beaamt wat iemand zegt, maar dat u het er tóch niet geheel mee eens bent. Doet u ditzelfde met een glimlach, dan geeft u te kennen dat u de ander niet geheel serieus neemt. Het zijwaarts kantelen van het hoofd, in combinatie met het kortdurend optrekken van de wenkbrauwen, kan ook een manier van groeten zijn die overigens meer door vrouwen dan door mannen wordt gebruikt. Met deze hoofdbeweging en bijhorende mimiek geeft u blijk van herkenning en aangename verrassing. Als u zich deze hartelijke manier van groeten eigen maakt, zult u bemerken dat u regelmatig een glimlach als antwoord krijgt. In lichaamstaal is immers altijd sprake van wederzijdse beďnvloeding.
De tweede golf Enige tijd terug leerde ik u een methode voor systematische herhaling: De tweede golf. Gebruik deze methode nu om (opnieuw) kennis te nemen van eerdere - tijdloze - artikelen. Lees deze week mijn zesde artikel voor Managersonline.nl: Wat is uw plaats in de organisatie?
