Woorden zijn vaak niet toereikend genoeg als het gaat om het overbrengen van gevoelsboodschappen. Een onhandige formulering kan er voor zorgen dat een opmerking over een persoon totaal verkeerd wordt opgevat. Zinnen zoals: 'ik vind het prettig om bij jou te zijn' of 'je bent nogal stug in de omgang' lijken duidelijke taal, maar kunnen behoorlijk in betekenis verschillen, afhankelijk van de relatie die u met de ander heeft, de timing en de manier waarop ze worden uitgesproken.
Woorden zijn vaak niet toereikend genoeg als het gaat om het overbrengen van gevoelsboodschappen. Een onhandige formulering kan er voor zorgen dat een opmerking over een persoon totaal verkeerd wordt opgevat. Zinnen zoals: 'ik vind het prettig om bij jou te zijn' of 'je bent nogal stug in de omgang' lijken duidelijke taal, maar kunnen behoorlijk in betekenis verschillen, afhankelijk van de relatie die u met de ander heeft, de timing en de manier waarop ze worden uitgesproken.
Zonder woorden We zeggen niet zo gemakkelijk wat we van anderen vinden, juist omdat onze verbale boodschappen zo multi-interpretabel zijn. Tegelijkertijd laten we wel merken hoe we de relatie met de ander zien. Lichaamstaal zegt vaak meer over onderlinge verhoudingen dan we soms vermoeden. Dezelfde lichaamstaal geeft extra informatie mee aan de boodschappen die we uitspreken. Met een andere gezichtsuitdrukking en mimiek kan een zin een totaal andere betekenis krijgen. De lichaamstaal kan de woorden zelfs tegenspreken, waardoor we geneigd zijn iemands non-verbale gedrag eerder te geloven dan wat hij zegt.
Uiting van gevoelsboodschappen Volgens de psycholoog Albert Mehrabian worden gevoelsboodschappen voor 55 procent uitgedrukt door middel van lichaamstaal en voor 38 procent door de stemklank. Voor de woorden blijft dan nog maar 7 procent over! Ondanks deze cijfers kunt u niet zomaar zeggen dat lichaamstaal in de communicatie ook belangrijker is dan gesproken taal. Het hangt er vooral ook vanaf wàt u wilt communiceren. Als het in plaats van gevoelsuitingen gaat om het weergeven van feiten, zijn woorden in verhouding van groter belang. De percentages zijn dan geheel anders. Mehrabian schrijft in zijn boek ‘The Silent Message’ dat bovenstaande cijfers alleen gelden bij uitingen van sympathie en niet voor de totale communicatie, zoals wel vaak wordt verondersteld. Behalve dit is het ook belangrijk te beseffen dat lichaamstaal en gesproken taal niet los staan van elkaar.
Eén geheel Lichaamstaal en gesproken taal vullen elkaar steeds aan in de communicatie. Zelfs in het geval dat lichaamstaal en gesproken taal elkaar tegenspreken, is de totale communicatie hetgeen dat via beide kanalen wordt uitgedrukt. Neem het bekende voorbeeld van een man die rood aanloopt en met stemverheffing en gebalde vuisten roept: 'IK BEN NIET BOOS!'. Vaak wordt verondersteld dat de enige boodschap die hier wordt uitgedrukt is, dat hij juist wel boos is. De woorden worden dan gediskwalificeerd. Als u de combinatie van inhoud en uitdrukking zou bezien, is de betekenis eerder: 'Ik vind het vervelend dat je me aanspreekt op mijn boosheid'. Maar ook hier gaat het slechts om een interpretatie in plaats van een letterlijke weergave van de inhoud.
Vervormd De betekenis van woorden wordt vervormd door non-verbale aspecten die later soms voor het gemak worden weggelaten als de boodschap herhaald wordt. Neem bijvoorbeeld de politicus die ondervraagd wordt over een pijnlijke situatie. Hij haalt zijn schouders op, tuit zijn lippen, beweegt zijn handen naar elkaar en zegt: 'Daar zou ik me zo niet over willen uitlaten'. Als slechts de woorden van de politicus zouden worden geciteerd, zou alleen overblijven dat hij zich er niet over wil uitlaten. De belangrijke non-verbale boodschap waarmee hij aangeeft dat hij het pijnlijke van de situatie blijkbaar wel vindt meevallen, zou niet overkomen. Als echter zijn non-verbale boodschap wordt uitgelegd als dat hij het gebeuren niet zo serieus nam, kan de politicus dat gemakkelijk ontkennen: ' Dat heb ik niet gezegd'.
Lichaamstaal is lastig in woorden uit te drukken en er is maar zelden een duidelijke vaste inhoudelijke betekenis. In bewijsrechtelijke zin wordt daarom ook meer waarde toegekend aan woorden.
Beeldspraak Zoals eerder gezegd laten gevoelens zich niet zo gemakkelijk in woorden uitdrukken. Toch hebben we daar wat op gevonden. Een beeld zegt meer dan 1000 woorden, dus laten we onze gedachten dan maar uitbeelden in plaats van verwoorden. Als we een begrip vervangen door een beeld: een vergelijking, kunnen woorden soms minder pijnlijk zijn. Om deze reden wordt vaak gebruik gemaakt van metaforen om betrekkingsaspecten uit te drukken. Zo kan een psychiater zijn patiënt beschrijven als een knoestige oude eik die vele winden doorstaan heeft, maar die zijn buigzaamheid heeft verloren in plaats van hem stug en weinig flexibel te noemen. En de verliefde jongen kan zijn diepe gevoelens uiten door haar ogen te vergelijken met de middellandse zee: 'Zo blauw?'. '… Nee, zo waterig!'.
Verdrink niet in metaforen Metaforen kunnen heel handig zijn om iets nieuws te beschrijven of om gevoelsmatige aspecten te verduidelijken. Toch is het aan te raden om ze spaarzaam te gebruiken. Sommige mensen spreken voortdurend in metaforen en dan weet niemand meer waarover het gaat. Ook in teamverband is het gebruik van metaforen niet altijd even handig. Er kan dan een situatie ontstaan waarbij sommige teamleden wel weten wat er met de metafoor bedoeld wordt en andere niet. De beeldspraak wordt dan eerder een soort geheimtaal.
Zo heb ik eens een teamdag bijgewoond waarbij de metafoor van een schip gebruikt werd. Het schip was de organisatie en aan een ieder werd gevraagd om zijn plaats op het schip te tekenen. Er bleken twee medewerkers bij het roer te staan, één in de machinekamer, twee in de vlaggenmast enzovoort. Er lag er ook nog één in het water, maar gelukkig waren de reddingssloepen ook bezet. Vanuit deze metafoor werd over en weer gepraat over de onderlinge verhoudingen. Uiteindelijk bleek er op deze manier een onderling conflict tussen medewerkers van verschillende afdelingen op tafel te zijn gekomen. De personen in kwestie wisten precies waar het om ging. Af en toe liep er iemand rood aan en werden er diepe zuchten geslaakt. Het gros van de anderen wist totaal niet meer waarover hier gesproken werd. Hierbij is weinig sprake meer van de veiligheid die beoogd werd met het gebruik van metaforen.
