Macht is gebaseerd op een zekere vorm van overwicht. Mensen kunnen dit overwicht ontlenen aan verschillende machtsbronnen zoals geld, kennis, ervaring, postuur en fysieke kracht. Hierdoor lijken ze meer, groter, sterker of belangrijker dan andere mensen en kunnen hiermee een bepaalde angst inboezemen. Frank van Marwijk beschrijft hoe u met lichaamstaal macht kunt uitdrukken.
Macht is gebaseerd op een zekere vorm van overwicht. Mensen kunnen dit overwicht ontlenen aan verschillende machtsbronnen zoals geld, kennis, ervaring, postuur en fysieke kracht. Hierdoor lijken ze meer, groter, sterker of belangrijker dan andere mensen en kunnen hiermee een bepaalde angst inboezemen.
Non-verbaal gedrag Er zijn ook mensen die alleen al door hun persoonlijkheid macht kunnen uitoefenen. Daarbij spelen hun verbale vermogens uiteraard een rol, maar zeker ook de manier waarop ze zich door middel van hun lichaamstaal presenteren. Non-verbaal gedrag heeft in veel gevallen zelfs een grotere impact op anderen dan woorden. Hieronder geef ik een opsomming van aspecten van lichaamstaal waarmee u macht kunt uitdrukken.
Houding Bij iemand die een dominante of superieure houding aanneemt, denken we meestal aan een persoon die statig rechtop staat met zijn schouders naar achteren. Hij heeft zijn hoofd opgeheven en steekt zijn kin vooruit, zodat hij als het ware neerkijkt op de persoon die voor hem staat. Hij houdt zijn armen over elkaar waardoor zijn schouders omhoog komen, grijpt met opgerichte duimen zijn revers vast of plaatst zijn handen op zijn heupen om zijn prestigieuze voorkomen te benadrukken. Als hij zit, plaatst hij misschien zijn beide handen achter zijn nek met de ellebogen zijwaarts gericht.
Deze houdingen maken zeker indruk op anderen. Toch kan iemand zijn superioriteit ook laten blijken door een nonchalante asymmetrische houding aan te nemen. In bijzijn van een mindere kan een vooraanstaande leidinggevende bijvoorbeeld een beetje onderuit hangen in zijn stoel, met zijn benen over elkaar geslagen. Hij kan als hij dat wil zelfs zijn benen op tafel leggen. Door deze houding geeft hij te kennen dat hij van de ander niets te vrezen heeft en dat hij geen verantwoording aan hem hoeft af te leggen. De mindere zal op hetzelfde moment juist een symmetrische houding aannemen als teken van respect.
Stem en ademhaling Uw stem heeft een belangrijke rol binnen machtsverhoudingen. U kunt macht onder andere laten blijken door uw stemvolume te vergroten. Collega's zullen elkaar soms van hun gelijk willen overtuigen door steeds luider en ook steeds sneller te gaan spreken. In veel gevallen gaat zo'n discussie over in schreeuwen tegen elkaar. Een scheldpartij komt de communicatie niet erg ten goede. Iemand die schreeuwt is zeker niet beter te verstaan als de ander toch niet naar hem wil luisteren. Een gezagsdrager kan soms juist macht laten blijken door in bepaalde situaties, zoals tijdens een vergadering, met gedempte stem en rustig te spreken. Hierdoor dwingt hij anderen om goed naar hem te luisteren en de tijd te nemen voor wat hij wil vertellen.
Aanraking Aanraking kan zeer bepalend zijn. Iemand beetpakken bij zijn arm bijvoorbeeld, legt hem het zwijgen op en dwingt hem te luisteren. Ook beroepsmatig aanraken heeft bepaalde machtsaspecten waar niet iedereen altijd bij stilstaat: een verpleegkundige kan als troost een arm om een patiënt heenslaan. Andersom zou niet gebruikelijk zijn. Dit toont aan dat aanrakingen soms plaatsvinden vanuit een bepaalde machtsverhouding: de een mag de ander aanraken, maar de ander mag dat in dezelfde situatie niet!
Handdruk Ook door de manier waarop u een hand geeft, kunt u macht laten blijken. De dominante handdruk is steviger dan gemiddeld. Vaak is de arm gestrekt en is de hand zo gedraaid dat die iets bovenop die van de ander ligt. Sommige mensen pakken de hand van de ander met beide handen vast, evenals politici dat soms doen. Door deze manier van hand geven, hopen ze een goede indruk bij de ander te maken en daarmee hun machtspositie te vergroten.
Gebaren Met zwierige gebaren toont een dirigent zijn gezag over een orkest. Andere mensen verstaan de kunst om met gebaren hun relaties te dirigeren. Machtig gebaarvertoon zoals het met de vuist op tafel slaan, mag alleen worden toegepast door personen die hiertoe vanwege de bestaande macht binnen de relatie gerechtvaardigd zijn. Een manager zal dit in een gesprek makkelijker doen dan zijn werknemer. Andere gebaren kunnen op subtiele wijze de machtsverhouding binnen een relatie benadrukken. Als iemand met een priemende vinger spreekt, benadrukt hij niet alleen de belangrijkheid van deze woorden, maar uit hij zich tevens in wel te verstane appellerende lichaamstaal: "nu moet je eens goed naar mij luisteren!". De woorden "ga zitten!" hebben een totaal verschillende betekenis, afhankelijk of ze worden ondersteund door een handgebaar met de handpalm omhoog of juist met de handpalm omlaag. In de eerste situatie wordt de ander uitgenodigd om plaats te nemen in het tweede geval betreft het eerder een opdracht.
Macht wordt ook uitgedrukt door de hoeveelheid en beweeglijkheid van gebaren. Een machtspersoon toont zich sterker als hij toont dat hij zijn zenuwen onder controle heeft. Hij presenteert zich dan krachtig naar anderen door zijn rust. Een machtspersoon maakt daarom weinig onnodige bewegingen en beperkt zijn gebaren tot het minimum.
Gezichtsuitdrukking Verschillende gezichtsuitdrukkingen kunnen een zeer bepalend karakter hebben. Tijdens een vergadering kan de voorzitter een spreker de mond snoeren, alleen al door hem met een strakke frons aan te kijken. Er kan ook andere mimiek worden gebruikt om macht te tonen. Met een korte glimlach, waarbij slechts uw mond beweegt kunt u een ander het signaal geven dat u zijn humor niet op prijs stelt.
Oogcontact De blik van de ander kan erg op onze zenuwen werken. Voor een groot deel heeft dat te maken met de machtsaspecten die vergezeld gaan met oogcontact. In enkele spreekwoorden wordt al verduidelijkt hoe de manier waarop iemand naar ons kijkt en de manier waarop wij deze blik beantwoorden bepalend kan zijn voor de onderlinge machtsverhouding:
hij keek op mij neer
ik keek naar hem op
De blik van hoog naar laag is dus kleinerend terwijl de blik van laag naar hoog de ander op een voetstuk plaatst. De stand van uw hoofd speelt daarbij ook een voorname rol. Iemand langer en strakker aankijken dan in een bepaalde situatie gebruikelijk is (staren) kan ook een uiting van macht zijn. Ook door het juist negeren van oogcontact kan iemand zijn machtsstatus benadrukken.
