Aankijken is een kunst apart en lang niet altijd functioneel. Een ander aankijken betekent uitwisselen van informatie en dat wilt u met een vreemde in de trein bijvoorbeeld niet. Maar met uw medewerkers en collega's wel. U kunt heel wat opmaken uit de blik van anderen en die van u zelf. Management by Eyes.
Dat oogcontact belangrijk is in de communicatie wist u waarschijnlijk allang. U leerde dit niet pas tijdens uw managementopleiding, maar vernam dit reeds van uw ouders en de leraar op de basisschool. Het klinkt ook zo eenvoudig: kijk de ander aan als u groet, als u het glas heft of als u met hem spreekt. In de praktijk blijkt dit echter niet altijd mee te vallen. Terwijl u een collega de hand schudt tijdens een receptie, zijn uw ogen misschien al weer bij de volgende. Als u proost is uw aandacht eerder gericht op het rechthouden van uw glas in plaats van op de ogen van de ander en als u een betoog houdt, blikken uw ogen na de eerste zinnen al naar de vloer of het plafond.
Een kunst apart Aankijken is een kunst apart en overigens niet altijd functioneel. Neemt u de volgende situatie in de trein. U vangt de blik op van een vreemde die enkele stoelen van u verwijderd is. Reflexmatig kijkt u weg in een andere richting. Daarna voelt u zich gedwongen om steeds weer te controleren of de ander nog kijkt en dat blijkt telkens inderdaad zo te zijn. Deze ander is waarschijnlijk gevangen in hetzelfde spel als u en uw blikken kruisen elke keer opnieuw omdat u elkaar in de gaten houdt. Dit is een voor velen herkenbare, penibele situatie. Ervaren treinreizigers proberen het oogcontact met anderen zoveel mogelijk te vermijden. Om deze reden worden de dagbladen in de trein zo goed gelezen en genieten mensen ook volop van het Nederlandse landschap. Het aankijken van een vreemde wordt als eng en bedreigend ervaren.
Waarom is aankijken zo eng? Een ander aankijken betekent uitwisselen van informatie en dat wilt u met een vreemde in de trein niet. De aandacht die u de vreemdeling geeft door hem aan te staren, zou namelijk kunnen worden geïnterpreteerd als: ik vind u bijzonder aantrekkelijk of ik vind u gek. Aankijken dient een communicatief doel te hebben. Zo heeft aankijken een belangrijke functie in contact- en gespreksregulatie. Als u op straat een bekende ziet die vanaf grote afstand in uw richting loopt, reageert u meestal niet direct met tekens van herkenning. In plaats van hem aan te kijken richt u uw blik op het trottoir, op de gevels van de woningen of op het verkeer. Uit uw ooghoeken houdt u de ander in de gaten, totdat het moment genaderd is dat u hem zal groeten. Als u hem graag wilt spreken zullen uw ogen op veel grotere afstand contact zoeken dan wanneer u dat niet wilt. Als u geen gesprek wilt aangaan zult u tot de laatste meter blijven wegkijken en dan kortdurend groeten met een knikje en een matige glimlach. De ander heeft u natuurlijk ook allang gezien en reageert op gelijke wijze.
Het regelen van een gesprek Tijdens een telefoongesprek komt het wel eens voor dat beide gesprekspartners tegelijkertijd spreken. Dat komt omdat in zo'n gesprek geen gebruik kan worden gemaakt van non-verbale "leestekens" zoals aankijken en wegkijken. Oogcontact is een van de belangrijkste regulatoren van een gesprek. Hoewel we dat soms denken, is het niet zo dat spreker en luisteraar elkaar in gelijke mate aankijken. Als u een verhaal vertelt, zult u na de eerste zinnen wegkijken en telkens als u iets wilt benadrukken, de ander kortdurend aankijken. Als u uitgesproken bent zult u de ander langer aankijken en daarbij knikken, uw wenkbrauwen optrekken en uw hoofd wat schuin houden. Op deze manier geeft u als het ware de beurt over aan de ander, die vervolgens het woord neemt. Als luisteraar toont u belangstelling door te blijven kijken. Telkens als de spreker u aankijkt, geeft u een knikje om de ander aan te moedigen verder te spreken. De spreker houdt u overigens vanuit zijn ooghoeken voortdurend in de gaten en hij zal direct stoppen met spreken als uw aandacht (blik) zich in een andere richting verplaatst.
Blikken over de vergadertafel Tijdens een groepsbijeenkomst heeft oogcontact ook een belangrijke functie bij het regelen van de interacties. Een spreker kan de beurt overgeven aan een persoon naar keuze, door aan het einde van zijn betoog zijn blik op die persoon te richten. Ook als voorzitter van een vergadering kunt u het gesprek sturen door uw blikken op bepaalde deelnemers te richten. Tijdens vergaderingen ontstaat vaak een spel van aankijken en wegkijken die de moeite van het bestuderen zeker waard is. Zo kan het voorkomen dat een medewerker tijdens de vergadering een aanvechtbare stelling deponeert. Terwijl hij dit doet, zoekt hij met zijn ogen naar steun van anderen. Zijn blik glijdt over de aanwezigen om te zien wie hem aankijkt. De medewerkers die het geheel met hem eens zijn zullen hem aankijken en knikken. De mensen die er fel op tegen zijn kijken ook in zijn richting, maar buigen zich naar voren en hebben wijdopen ogen, gereed om in de tegenaanval te gaan. De personen die geen stelling willen nemen en zich liever distantiëren zullen oogcontact vermijden. Deze mensen kijken vaak naar beneden en gaan misschien geheel op in de tekening die ze aan het maken zijn.
Hoe zijn de meningen verdeeld? Door de blikrichtingen van uw medewerkers tijdens een vergadering te observeren, kunt u een aardig beeld krijgen van ieders belangstelling en de verdeling van de meningen. Als een spreker de blik van een medewerker vangt, moet hij wel reageren door te knikken of juist te fronsen. Zolang de spreker zijn richting op blijft kijken, kan hij zijn blik ook niet afwenden zonder onbeleefd te zijn.
Onzichtbaar Sommige medewerkers trachten zich onzichtbaar te maken door het vermijden van ieder oogcontact. Dit kan er op duiden dat zij niet zo betrokken zijn bij het gespreksonderwerp of in ieder geval niet wensen te reageren. Soms komt het voor dat een spreker de blik ontmoet van iemand, wiens gedachten zijn afgedwaald. Deze ongelukkige luisteraar moet nu blijven terugkijken, terwijl hij juist niet zo goed heeft gevolgd waar het nu eigenlijk over ging. Hij kan dus ook niet adequaat reageren. Dit laatste uit zich soms in zenuwachtig glimlachen en schouderophalend knikken, waarbij hij hoopt dat hem geen vraag gesteld zal worden.
