Integriteit is een lastig begrip. Vraag tien willekeurige mensen naar een definitie en de antwoorden zullen – als mensen het al kunnen verwoorden – zeer verschillend zijn. En toch is het een veel gebezigde term. Wat is er aan de hand?
Integriteit
Integriteit staat op de agenda van menig lid van de Raad van Bestuur. Want niet alleen wordt integer handelen in veel gevallen afgedwongen door de wet, klanten willen ook zaken doen met integere partijen. Bovendien willen organisaties zelf ook bekend staan als integer.
Maar wat is het eigenlijk; integriteit? Bent u integer als u de regels volgt? Volgens de wet is dit niet verboden, u doet het en dus bent u per definitie integer? Of komt er toch meer bij kijken?
Een definitie
Definities kunnen wellicht houvast bieden bij het inkaderen van integriteit. Een online woordenboek komt met de volgende betekenissen voor het woord integriteit:
1 ongeschonden toestand;
2 onschendbaarheid van het grondgebied van een staat;
3 onkreukbaarheid, onomkoopbaarheid
(Gevonden op http://www.woorden.org/woord/integriteit)
Met name de laatste betekenis komt in de richting van wat we normaal gesproken met integriteit bedoelen.
Wikipedia zegt het volgende:
"Integriteit is de persoonlijke eigenschap, karaktereigenschap, van een individu die inhoudt dat de persoon eerlijk en oprecht is. De persoon beschikt over een intrinsieke betrouwbaarheid, zegt wat hij doet, en doet wat hij zegt, heeft geen verborgen agenda en veinst geen emoties. Een persoon met deze eigenschappen wordt integer genoemd. Een integer persoon zal zijn doen niet laten beïnvloeden door oneigenlijke zaken."
Met bovenstaande definitie kunnen de meeste lezers zich wel een globaal beeld vormen als het over integriteit gaat. Integriteit is dus meer dan alleen de wettelijke regels volgen. Het heeft vooral te maken met eerlijkheid, betrouwbaarheid en daar transparant over zijn.
Een programma voor integriteit
De wettelijke regels waar medewerkers zich aan moeten houden – denk hierbij bijvoorbeeld aan bankiers, advocaten, artsen en accountants – worden bekend verondersteld. Het vormt de wettelijke basis voor integriteit. Maar integriteit gaat juist ook over het stuk dat niet vastgelegd is in regels. Een training voor bankiers over de Wft (Wet financieel toezicht) is dus geen integriteittraining maar slechts een randvoorwaarde om integer te kunnen functioneren.
Awareness
Integriteit begint bij bewustwording. Bewust worden over wat integriteit is, wat het betekent voor de organisatie, waarom het belangrijk is, hoe (niet)integer gedrag er praktisch uit zou kunnen zien, wat de gevolgen zijn als de organisatie (niet) integer is enzovoort.
KPMG heeft onderzoek gedaan naar integriteit binnen Nederlandse bedrijven. In 25% van de deelnemende bedrijven was er sprake van incorrect omgaan met onkostendeclaraties. De eerste stap is dus de bewustwording van het feit dat dit niet integer is. En in het geval van een foute onkostendeclaratie is dat waarschijnlijk wel helder. Maar het meenemen van wat printerpapier voor thuis? Of uzelf ziek melden als u een lichte verkoudheid heeft?
In de awareness fase gaat het om de reikwijdte van het fenomeen samen te onderzoeken.
Attitude
De tweede fase van het integriteitprogramma zou veel meer moeten gaan over het verkrijgen van de juiste attitude ten opzichte van integriteit. In de awareness fase ligt de nadruk op het (h)erkennen van integriteitproblematiek, bij de attitude fase is van belang om de gewenste houding ten opzichte van integriteit positief te beïnvloeden. Terug naar een eerder voorbeeld: want wat is onze houding dan ten opzichte van onkostendeclaraties? Blijkbaar was die gemiddeld zodanig dat het een probleem geworden is…
De organisatie zal hier dus heel duidelijk moeten zijn over de houding die zij verwacht van álle medewerkers daar waar het integriteit aangaat.
Gedrag
Vervolgens is de volgende stap het gedrag. Want mensen (h)erkennen het probleem en hebben hun eigen houding ten opzichte van dat probleem helder. Maar welk gedrag is nu wenselijk? Hier is helaas geen eenduidig antwoord op te geven. (Als dat wel had gekund, was integer gedrag af te dwingen geweest met het stellen van regels!)
Integer gedrag heeft te maken met ‘doen wat je zegt’ en daar eerlijk over zijn te maken. Bovendien gaat integer gedrag uit van de eigen professionele verantwoordelijkheid die horen bij de functie. En dat geheel binnen de kaders van de wet.
En het juiste gedrag bij het invullen van onkostendeclaraties? Eerlijk zijn en goed optellen.
Een faciliterende organisatie
De organisatie speelt een zeer belangrijke rol bij het vraagstuk integriteit; het is niet alleen de individuele werknemer die verantwoordelijk is voor integer gedrag. De organisatie moet de medewerker daar wel in faciliteren door het bieden van de juiste structuur en daarbinnen de juiste cultuur. Voorbeelden van de juiste structuur zijn (realistische) targets, voldoende controles en heldere processen en afrekenmethodieken.
Cultuur
Over de cultuur binnen organisaties zijn boekenkasten vol geschreven en toch blijft het een lastig te benoemen iets. Want hoe zou u de cultuur binnen uw bedrijf omschrijven? En waarom kiest u juist die woorden? En wat zijn daar dan concrete voorbeelden van? En wordt niet gewenst gedrag ook daadwerkelijk gesanctioneerd? Mensen hebben vaak wel een ‘gevoel’ bij cultuur maar zeker waar het integriteit betreft kan het eenvoudig diffuus worden.
Bij een integere cultuur kunt u denken aan helder communiceren, duidelijkheid, congruentie in woord en daad, belonen van goed gedrag en het passend sanctioneren van niet integer gedrag. Het is dus van belang dat de organisatie haar verantwoordelijkheid neemt om de juiste randvoorwaarden te scheppen die integer gedrag stimuleren en bestendigen.
De rol van training
Kan een organisatie meer integer worden door training? Ja, want trainingsvormen die in de awareness en attitude fase hun waarde meer dan bewezen hebben zijn workshops, trainingen met rollenspellen en acteurs, interactieve presentaties, groepsdiscussies en Management Games. Daarnaast is gedrag ook goed trainbaar. Bovendien zal door diverse trainingsvormen het onderwerp meer aandacht krijgen wat de integriteit van de organisatie ook ten goede zal komen.
Kortom, het is de plicht van het senior management om het goede – integere -voorbeeld te geven en daarnaast de geschikte infrastructuur te scheppen. En het is de verantwoordelijkheid van de individuele werknemer om daar concreet invulling aan te geven. En training kan daar een bijzonder nuttige bijdrage aan leveren.
Over de auteur:
Peter Siks, initiatiefnemer van www.simpelveranderen.nl. Dit is een netwerkorganisatie die organisaties ondersteunt bij effectief veranderen door middel van training, workshops en advies.
Integriteit begint natuurlijk bij mensen en eindigt daar ook. Alleen mensen kunnen namelijk integer zijn, machines niet.
Het is wel zo dat mensen die roepen integer te zijn, meestal liegen. Treffend voorbeeld zijn politici, die te pas en te onpas roepen ''twijfelt u aan mijn integriteit?''. Nee, niet echt, ik weet dat je niet integer bent.
Integriteit wil zeggen dat je alles zegt en dat alles wat je zegt ook waar is.
Eerlijk wil zeggen dat je niet alles zegt, maar dat wat je zegt wel waar is.
Manipuleren, waar deze site reklame voor maakt, wil zeggen dat je niet alles zegt en dat niet alles wat je zegt waar is.
Liegen wil zeggen dat wat je zegt gewoon niet waar is.
Of integriteit te leren is betwijfel ik, dit in tegenstelling tot manipuleren of liegen.
Het is een persoonlijkheidskenmerk, je bent integer of je bent het niet. Voor de meeste mensen geldt dat ze niet integer zijn vrees ik.
Henny
|
|
3
-
02
-
2010
|
10
:
21
uur
Integriteit, de goede dingen goed doen
Op 19 november 2009 is de dag van de integriteit gehouden. Deze studiedag van BIOS was vooral gericht op de beleidmaker, de voorhoede van de overheidorganisatie, zij die de lijnen voor de toekomst van de eigen organisatie voorbereiden. In een boeiende lezing van dr. Edgar Karssing kwam naar voren dat in de afgelopen twintig jaar een ontwikkeling in de beleidsvorming rondom integriteit is te onderkennen. In de eerste fase was men vooral bezig met het bestrijden van fraude en corruptie en ander vormen van inbreuk op integriteit. In de tweede fase is men grondiger te werk gegaan en wordt integriteit ook positief geformuleerd. Men relateert integriteit aan kernwaarden van de organisatie en aan de bereidheid verantwoording af te leggen. De integriteit wordt gekoppeld aan een beperkt aantal onderwerpen binnen ambtelijke en bestuurlijke verantwoordelijkheid en vastgelegd in een gedragscode. Ook wordt de ambtseed weer in ere hersteld. Een geheel van organisatorische maatregelen wordt genomen om integriteit in te bedden. De meeste organisaties zitten nu in deze tweede fase. Een volgende fase breekt nu aan. Karssing noemt deze fase Integriteit 3.0 naar analogie van een wezenlijke software update. In deze derde fase wordt integriteit verbonden met professionele verantwoordelijkheid. Het gaat om zorgvuldig, uitlegbaar en standvastig handelen van professionele ambtenaren. Het gaat dan niet meer alleen om het uitvoeren van taken volgens regels en richtlijnen, maar ook om zelfstandige keuzen maken, rekening houden met complexe werkelijkheden, verantwoording willen en kunnen afleggen. Het gaat in deze fase om inhoud te geven aan goed ambtenaarschap in de moderne tijd. Integriteit wordt verbonden met beroepstrots. Het gaat om de goede dingen, goed doen. Hiervoor heb je elkaar in een team nodig. Het is van belang om werkgerelateerde problemen met een ethisch aspect met elkaar te bespreken voor het verkrijgen van praktische inzichten over het juiste handelen. Eigenlijk, zegt Karssing, moet je een moresprudentie opbouwen (term van R. Wirtz). Fase Integriteit 3.0 betekent dat de leidinggevende een belangrijke rol krijgt in het bespreekbaar maken van ethische aspecten bij de uitvoering van het werk.
De vraag is nu hoe aan deze nieuwe fase vorm te geven. Op welke wijze kunnen we de leidinggevenden ondersteunen in deze nieuwe vorm van leidinggeven?
Zonder ons bewust te zijn van bovenstaande ontwikkelingsgang, hadden wij ons zelf ook de vraag gesteld hoe kan je integriteit in de breedste zin van het woord op de werkvloer, kwaliteitskenmerk van handelen laten zijn.
Het antwoord vonden we in de Arbo wetgeving, waarin een stelsel van regels voor veilig en milieuvriendelijk werken is voorgeschreven, maar waar de implementatie daarvan aanvankelijk moeizaam verliep. Managers en werknemers maakten ieder de eigen persoonlijke afwegingen, waarbij de eisen van de actuele praktijk prevaleerden in plaats van de bedoelingen van de wetgever. Managers werden geholpen het bewustzijn van medewerkers op deze gebieden te vergoten door gebruik te gaan maken van zgn. Toolboxmeetings. Dit zijn bijeenkomsten waar onderwerpen uit de Arbo wetgeving op praktijkniveau met elkaar worden besproken. Deze Toolboxmeetings worden regelmatig, jaar in, jaar uit gevoerd. Het resultaat van deze jarenlange aandacht is dat er binnen de betreffende sectoren een veiligheidscultuur is ontstaan waar medewerkers trots zijn op de wijze waarop zij de werkzaamheden veilig en milieuvriendelijk uitvoeren. De Toolboxmeetings hebben bij deze cultuurwijziging een belangrijke rol gespeeld.
Naar analogie hiervan hebben wij een vergelijkbare methode ontwikkeld op het gebied van integriteit, als één van de kwaliteitsaspecten van ambtelijk en bestuurlijk handelen. Wij noemen deze methode de Integriteit Toolbox Bijeenkomst®. De methode bestaat uit een groot aantal kaarten waarin gedragregels zijn opgenomen, dilemma’s waarmee de ambtenaar of bestuurder geconfronteerd kan worden en mogelijkheden waar concrete werkproblemen kunnen worden ingebracht. In interactieve bijeenkomsten geeft de leidinggevende van de afdeling sturing aan het bespreekbaar maken van integriteitaspecten. Niet de inhoud van een afzonderlijke Integriteit Toolbox Bijeenkomst is van het grootste belang, wel het regelmatig houden van deze bijeenkomsten. Hiermee bouwt de organisatie aan een robuuste integriteitcultuur, waar de leden van de organisatie hun beroepstrots mede aan ontlenen. Zo ontstaat ook de zgn. moresprudentie: de uitkomsten van de Integriteit Toolbox Bijeenkomsten (ITB) van de afdeling die handvatten geven aan de medewerkers hoe om te gaan met de morele aspecten van het werk. Door regelmatig integriteit toolbox bijeenkomsten te houden worden de deelnemers steeds beter in het onderkennen van de vele aspecten van een gegeven praktijksituatie, zij groeien in integriteitbewustzijn en zijn beter in staat collega’s te behoeden voor mogelijk grensoverschrijdend gedrag.
Drs. H.C. van Doorn
Bureau Documa gmt b.v.
h.vandoorn@documa.nl
tel 078 6215916 of 06 51381376
Over de auteur:
