Fouten maken is menselijk, maar kan wel heel vervelende gevolgen hebben. Daarom willen we zo weinig mogelijk fout doen. Maar ook dat heeft consequenties: doordat we de risico’s op fouten willen verkleinen, ondernemen we weinig nieuws meer en beperken we nieuwe contacten tot het minimum. Als u foutloos door het leven wilt, kunt u het best op uw bed blijven liggen. Het kan ook anders, aldus Frank van Marwijk.
'Fouten maken is menselijk'. 'U kunt leren van uw fouten'. Deze bekende uitspraken geven weer dat het blijkbaar niet zo erg is om fouten te maken. De praktijk is echter vaak anders. Een kleine fout kan enorm grote gevolgen hebben. Als u veel fouten maakt, ondermijnt dat uw geloofwaardigheid. Hoe menselijk en leerzaam we fouten ook vinden; we doen ons best ze zoveel mogelijk te vermijden. Maar ook dat heeft consequenties: doordat we de risico’s op fouten willen verkleinen, ondernemen we weinig nieuws meer en beperken we nieuwe contacten tot het minimum. Als u foutloos door het leven wilt, kunt u het best op uw bed blijven liggen. Het kan ook anders!
Wat is eigenlijk fout? Als uw boekhouder een verkeerde berekening maakt, heeft dat gevolgen voor het eindresultaat. Dit is een concreet aanwijsbare fout. Zo’n fout is meetbaar. U kunt simpelweg opsporen waar de fout zich bevindt en die eventueel corrigeren. Nog een voorbeeld van een aanwijsbare fout is een constructiefout in een apparaat. Doordat er een onderdeel ontbreekt of stuk is, werkt het apparaat niet naar behoren. Door de fout verandert er iets in het proces van oorzaak naar gevolg. Een ander type fout is iets doen of nalaten in tegenstelling tot de gemaakte afspraken. Een duidelijk voorbeeld daarvan is een taalfout. We hebben met elkaar afgesproken dat we een woord op een bepaalde manier moeten schrijven en als het daarvan afwijkt – u schrijft bijvoorbeeld: geweesd – dan is dat fout. Ditzelfde geldt voor een juridische fout of een met elkaar gemaakte afspraak op het werk. Er kan altijd teruggegrepen worden op bestaande afspraken en procedures om vast te stellen dat het inderdaad fout is.
Concreet en minder concreet Dit zijn voorbeelden van concreet aanwijsbare fouten, maar helaas is elke fout niet zo concreet. Soms gaan we uitgebreid met elkaar in conclaaf om vast te stellen of iets fout is of niet. Op andere momenten gaan we er gewoonweg vanuit dat iemand een steek heeft vallen, zonder dat we daar zelfs al te veel over zeggen. Als het gaat om communicatie kun je niet altijd weten wat op een bepaald moment goed of fout is. De jongen die een meisje benadert met de vraag: ‘Ken ik je niet ergens van?’, maakt geen fout. Toch doet hij wel iets fout omdat deze zin bekend staat als weinig origineel. Het beoogde resultaat contact met het meisje – blijft uit als zij een andere verwachting heeft met betrekking tot dé goede manier van benaderen. U maakt dus ook een fout als u niet voldoet aan een bepaalde verwachting. Dit zou u kunnen zien als het schenden van een onbeschreven afspraak: nergens staat dat het fout is, maar u zou toch beter moeten weten!
Hoe voorkomt u fouten? Concrete fouten kunt u zoveel mogelijk voorkomen. U kunt routine en ervaring opdoen, waardoor de kans dat u iets verkeerd doet kleiner wordt. Verder kunt u uw werk laten testen, herberekenen en controleren door anderen. U kunt naslag doen en vergelijken of uw werk overeen komt met de afspraken die gemaakt zijn. Met fouten die te maken hebben met individuele verwachtingen is het een stuk lastiger. U weet immers niet vooraf of uw handelen aan de beeldvorming van anderen zal voldoen. Verwachtingen met betrekking tot uw presentatie kunnen nogal eens uiteenlopen. U kunt fouten in de benadering van anderen alleen zien te voorkomen door mensenkennis op te doen en de ‘gebruiksaanwijzing’ van de mensen met wie u in contact treedt te leren kennen.
Angst om te falen Het is lastig om vast te stellen of de manier waarop u iemand – bijvoorbeeld een klant – benadert de juiste is. U weet bij voorbaat niet altijd welke presentatie in de ogen van anderen ‘goed’ of ‘fout’ is. U kunt generaliseren - er vanuit gaan dat alle mensen gelijk zijn - maar daarmee kunt u behoorlijk de mist in gaan. Mensen zijn verschillend en dus kan uw presentatie ‘fout’ uitpakken, misschien gewoon omdat het niet klikt. Niemand zal u dat zeggen dat wat u zegt of doet fout is, maar u merkt uw missers aan de non-verbale reacties van anderen. De klant gaat niet met u in zee; u krijgt een opdracht niet; er wordt afwijzend gereageerd; u ervaart weerstand. Voorkomen kunt u dit niet altijd. Toch geeft dit bij velen een onbestendig gevoel vooraf. Onzekerheid over het effect van de communicatie is de grootste veroorzaker van faalangst. Mensen zijn vaak niet eens zozeer bang om iets verkeerd te doen, maar vooral voor wat anderen daarvan zullen vinden. De grootste vrees daarbij is niet dat anderen fout vinden wat zij doen, maar dat zij als persoon zelf fout worden gevonden: de vrees voor gezichtsverlies.
Alles bij het oude Iedereen maakt fouten, maar sommige mensen doen er alles aan om de hoeveelheid fouten tot het minimum te beperken. Ze controleren hun eigen werk dwangmatig en proberen ook in hun communicatie zonder kleerscheuren door het leven te gaan. Om maar niets verkeerd te doen, vermijden zij nieuwe contacten en werken zoveel mogelijk volgens een vast – hun bekend – stramien. Hierdoor weten anderen steeds wat zij van hen moeten verwachten: niet meer en niet minder. En zo hebben ze meteen een excuus als een ander iets fout vindt: ‘Zo heb ik het altijd gedaan!’. Als u zich hierin herkent, zult u ervaren dat er weinig aan te merken is op uw functioneren. Maar er is dan ook weinig nieuws van u te verwachten. Het sprankelende, dynamische en unieke van uw persoonlijkheid is volledig verdwenen. Het is elke dag meer van hetzelfde en naar mijn idee is dát pas fout! Tja, het is ook nooit goed!
Durf risico te nemen Veronderstel dat u wilt leren windsurfen, maar u wilt het risico op vallen tot het minst beperken. U kiest daarom een dag uit waarop er geen wind staat. Het blijkt dat het u al snel lukt om op de plank te klimmen en het zijl omhoog te houden. Bravo! Alleen, helaas komt u niet vooruit. Als u goed wilt leren surfen, hoort het erbij dat u keer op keer in het water valt en weer op de plank klautert. Vergelijkbaar is het in de werksituatie. Telkens waait de wind uit een verschillende richting. Door ervaring leert u in uiteenlopende situaties het hoofd boven water te houden en snel vooruitgang te boeken. Mensen zijn verschillend, maar als u met veel mensen contacten aangaat, leert u goed met deze verschillen om te gaan. U leert anticiperen en ontwikkelt adequate copingmechanismen om met uw fouten om te gaan.
