Onze ogen zijn veel meer dan slechts instrumenten waarmee we kunnen kijken. In het artikel Management by eyes beschreef ik de belangrijke functie van aankijken en wegkijken als gespreksregulator. Daarnaast wordt over ogen vaak beweerd dat ze onze emoties onthullen en zelfs verraden hoe we denken. De ogen worden gezien als de spiegel van de ziel. Frank van Marwijk beschrijft wat u af kunt leiden uit de oogopslag van uw gesprekspartner.
Onze ogen zijn veel meer dan slechts instrumenten waarmee we kunnen kijken. In het artikel Management by eyes beschreef ik de belangrijke functie van aankijken en wegkijken als gespreksregulator. Daarnaast wordt over ogen vaak beweerd dat ze onze emoties onthullen en zelfs verraden hoe we denken. De ogen worden gezien als de spiegel van de ziel. Deze uitspraak wordt toegeschreven aan Leonardo Da Vinci, maar die zei daarover letterlijk:
Through the window of the eye the soul regards the world's beauty.
Hoewel Da Vinci zeker een fascinatie voor ogen had, zei hij hier feitelijk niets meer, dan dat het oog een venster is waardoor we de schoonheid van de wereld aanschouwen. Hij had het gewoon over naar buiten kijken via de ogen. Hij schreef dus niet zozeer over kijken in de ogen van iemand anders, met het doel diens gedachten te lezen.
Kunt u gedachten lezen? Toch behouden ogen iets magisch. Veel mensen ervaren het als bedreigend als anderen hen aanstaren. Psychotische mensen menen soms echt dat anderen hun gedachten kunnen doorgronden door slechts in hun ogen te kijken. Anderen herkennen hun ware liefde in de ogen van een ander. Wat verhullen onze ogen werkelijk over onze gedachten en gevoelens?
In dit kader kan ik allereerst iets zeggen over de pupillen. Om de ogen te beschermen trekt de iris samen bij scherp licht waardoor de pupillen kleiner worden. Bij weinig licht worden de pupillen juist groter. Nu blijken pupillen soortgelijk te reageren op emoties. Bij aangename emoties zoals vreugde worden de pupillen groter en bij onaangename emoties, bijvoorbeeld afkeer worden ze kleiner. Veel meer over emoties valt aan het oog zelf niet te zien. Het zijn vooral de spieren rond de ogen waaraan kan worden afgelezen hoe iemand zich voelt. Op mijn site kunt u een test doen waaruit zal blijken dat ook dit niet eens zo gemakkelijk is.
Eye accessing cues Volgens Richard Bandler en John Grinder, de grondleggers van het Neuro Linguistisch Programmeren is het mogelijk om iets te zeggen over iemands gedachten als u kijkt naar zijn blikrichting, terwijl hij nadenkt. Zo kan de richting waarin de ogen van uw gesprekspartner wegdraaien u vertellen of hij denkt in beelden, geluid of gevoel. Verder is aan zijn ogen te zien of hij zich iets herinnert of dat hij in gedachten iets nieuws construeert.
Boven, opzij of omlaag De richting waarin u kijkt kan dus iets vertellen over de manier waarop u denkt. Om de betekenis van elke blikrichting te verduidelijken zal ik u een paar voorbeelden geven.
Als ik u vraag hoeveel ramen uw huis heeft, heeft u wellicht de neiging om naar boven te kijken als u daarover nadenkt. U ziet uw huis dan voor u en telt in gedachten de ramen. U vormt zich een plaatje in uw gedachten. Dit is visueel (beeld).
Als ik u vervolgens vraag hoe u zich voelde tijdens een bepaalde begrafenis of toen u uw liefste voor het eerst diep in zijn of haar ogen keek, blikt u naar beneden terwijl u zich het gevoel tracht te herinneren. U voelt het als het ware in uw buik. Dit is kinesthetisch (gevoel).
Als ik u tenslotte vraag of u het laatste nummer van Frans Bauer kunt zingen, kijkt u zijwaarts om u zich de melodie te herinneren. Ook als u de precieze woorden van een eerder gevoerd gesprek terug wilt halen helpt het om opzij te kijken. Het is alsof u in de richting van uw oren kijkt om het weer te kunnen horen. Dit is auditief (geluid).
Als uw gesprekspartner naar boven kijkt terwijl hij nadenkt kunt u er dus van uitgaan dat hij op dat moment in beelden denkt. Iemand die omlaag kijkt als hij nadenkt heeft een gevoelservaring of is met zichzelf in overleg (innerlijke dialoog). De persoon die zijwaarts blikt terwijl hij denkt, hoort het als het ware weer.
Links of rechts Behalve of iemand naar boven, opzij of omlaag kijkt, maakt het volgens Bandler en Grinder nogal verschil of zijn pupillen daarbij naar links of naar rechts gaan. Om de betekenis hiervan gemakkelijk te kunnen onthouden kan de volgende gedachtegang helpen.
In het westen denken we van links naar rechts. Als we over respectievelijk verleden, heden en toekomst spreken en daarbij het verloop van de tijd uitdrukken in gebaren, bewegen we met onze handen van links naar rechts. U gebaart als het ware een tijdsbalk. Als u het heeft over gisteren, kunt u met een gebaar naar links wijzen. Heeft u het over vandaag, dan maakt u dit gebaar midden voor u. Spreekt u over morgen dan duidt u naar de rechter kant.
De bewegingen met de ogen zijn vergelijkbaar:
Als u zich een beeld wilt herinneren kijkt u naar linksboven (visuele herinnering). Als u zich echter een beeld voorstelt dat nog niet bestaat, kijkt u naar rechtsboven (visueel constructief).
Als u zich een geluid wilt herinneren kijkt u naar links zijwaarts (auditieve herinnering). Als u zich opstelt als een componist die zich een niet bestaand muziekstuk voorstelt, kijkt u rechts zijwaarts (auditief constructief).
Als u een gesprek met uzelf voert (innerlijke dialoog) kijkt u links omlaag (innerlijke dialoog) en als u een gevoel ervaart kijkt u rechts naar beneden (kinesthetisch).
Bij deze beschrijving ben ik uitgegaan vanuit de denkende persoon zelf. Bandler en Grinder beschrijven het vanuit de persoon die ernaar kijkt. Het is maar wat u gemakkelijker vindt om te onthouden. Persoonlijk vind ik een anatomiebeschrijving vanuit de kijker wat verwarrend. Ter vergelijking: mijn linkerarm is dan voor de kijker mijn rechterarm en mijn hart zit dan rechts voor de kijker. Ik zie dat u naar links kijkt, naar uw rechteroor!
Links of rechtshandig Bandler en Grinder vertellen verder nog dat de beschrijving zoals hierboven gegeven is, geldt voor mensen die rechtshandig zijn. Bij linkshandige mensen is het precies andersom. Mijn eigen ervaring hiermee is dat het bij meer mensen afwijkend is. Dit blijkt uit oefeningen die ik hiermee doe tijdens mijn trainingen. Iemands dominante hersenhelft valt niet altijd af te leiden uit de hand waarmee hij schrijft. Om te weten hoe uw gesprekspartner georiënteerd is, dient u niet alleen af te gaan op zijn schrijfhand. U kunt beter zijn oogbewegingen een langere tijd observeren om te zien of u daarin een patroon herkent.
Waarheid of leugen? In het artikel Zo ontmaskert u een liegende gesprekspartner beschreef ik hoe u gebruik kunt maken van uw kennis van lichaamstaal om te bepalen of iemand de waarheid spreekt. Ook de eye accessing cues worden vaak genoemd als het erom gaat te zien of iemand liegt. Als een leugenaar vertelt over een herinnering, maar daarbij naar rechts blikt (= constructief) zou je kunnen twijfelen aan zijn geloofwaardigheid. Zijn ogen duiden immers aan dat hij de antwoorden niet zoekt in zijn geheugen, maar dat hij zijn zienswijze construeert. Dit lijkt een logische gedachtegang, maar voorzichtigheid is hier zeker op zijn plaats. Het kan namelijk ook zijn dat deze persoon naar rechts kijkt om zijn gedachten goed te kunnen formuleren, waarbij hij vooruitblikt op het antwoord dat hij zou kunnen krijgen.
Zat er nu een microfoontje? Een soortgelijk vraagstuk werd mij voorgelegd door de Nieuwe Revu in de tijd dat prinses Margarita haar verhaal deed over het vermeende microfoontje in de muur. Sprak zij de waarheid? Het was opvallend dat de prinses gedurende nagenoeg het hele interview naar links omlaag blikte - rechts voor de kijker - als zij nadacht over de vragen. Zij leek met zichzelf in gesprek (innerlijke dialoog). Op het moment dat zij over het microfoontje sprak, keek zij echter kortdurend naar rechtsboven (visueel constructief).
Uit de plotselinge verandering van blikrichting kunt u zeker concluderen dat dit vraagstuk haar iets deed. U kunt aannemen dat het onderwerp haar beroerde, maar het zou kort door de bocht zijn om met zekerheid vast te stellen dat ze een antwoord construeerde en dus de waarheid niet sprak. Gelukkig is het ook nog steeds niet zo dat rechters verdachten veroordelen op grond van hun blikrichting. Doet u dat liever ook maar niet bij uw relaties.
