Nadat u in de reeks De emoties van de manager heeft kunnen lezen over uw angst en boosheid, hebben we het oude jaar met vreugde afgesloten. Laten we nu eens terugblikken op 2003. Is in dit jaar alles voor u vlekkeloos verlopen? Of heeft u misschien verliezen geleden en teleurstellingen moeten incasseren? Hoe gaf u daar uiting aan? Mag een manager zijn verdriet laten blijken? Toont u zich daarmee empathisch of komt u daardoor zwak over?
Nadat u in de reeks De emoties van de manager heeft kunnen lezen over uw angst en boosheid, hebben we het oude jaar met vreugde afgesloten. Laten we nu eens terugblikken op 2003. Is in dit jaar alles voor u vlekkeloos verlopen? Of heeft u misschien verliezen geleden en teleurstellingen moeten incasseren? Hoe gaf u daar uiting aan? Mag een manager zijn verdriet laten blijken? Toont u zich daarmee empathisch of komt u daardoor zwak over? Lees hier over het verdriet en de teleurstellingen van de manager.
Een man mag niet huilen… Het spreekwoord zegt dat een man niet mag huilen. Deze stelling ondervindt de laatste jaren nogal wat weerstand, want veel mensen menen dat iedereen - dus ook een man - wel voor zijn gevoelens zou mogen uitkomen. Door openlijk te treuren laat iemand zichzelf kennen, waarmee hij de relatie met zijn naaste omgeving verbetert. Het vrij laten stromen van zijn tranen zou ook nog gezond zijn en de kans op stress verminderen. Toch huilen mannen nog steeds minder in het openbaar dan vrouwen. De uiting van verdriet zou immers gezien kunnen worden als een teken van zwakte. De gemiddelde man toont zich blijkbaar liever als een onberispelijke leider die wel tegen een stootje kan en zijn emoties kan beheersen.
De tranen van een manager Als u het bovenstaande beschouwt, wat zegt dit dan over de emoties van een manager. Mag een manager (m/v) zijn verdriet evenveel laten blijken als een medewerker die geen leidinggevende functie heeft, of is er geen verschil? Uitingen van emoties worden door de aanschouwer snel in verband gebracht met status en emotionele sterkte. Boosheid is een emotie die krachtig overkomt en in verband gebracht wordt met autoritair leiderschap. Glimlachen kan onderdanig overkomen en verdriet kan gezien worden als teken van zwakte. U mag uw teleurstelling best laten blijken, maar tegelijkertijd moet u laten zien dat u deze emotie onder controle heeft. In tijden van tegenslag wordt naar u gekeken als iemand die met oplossingen komt in plaats van met de anderen bij de pakken neer te zitten.
Toon uw oprechte gevoelens Uw gezicht is voor uw medewerkers een graadmeter hoe de zaken er voor staan. Natuurlijk is het goed als uw personeel een positieve indruk heeft van uw bedrijf. Toch hoeft u bij tegenslag niet te blaken van enthousiasme om te voorkomen dat u uw personeel ontmoedigt. Wanneer u het betreurt dat de zaken er slecht voor staan kunt u dat zeker wel laten merken. Ook is het goed als u laat blijken dat u met anderen meeleeft, wanneer het niet gemakkelijk voor hen is. Veel managers doen hun uiterste best om te voorkomen dat hun negatieve emoties uitlekken. Al voelen ze zich nog zo ellendig, ze verbijten hun tranen en houden hun gezicht strak bij elke informatie die binnenkomt. Ze vergeten dat een manager die geen emoties toont koel en afstandelijk over komt. Dit zou wel eens slechter voor het moreel kunnen zijn dan een blijk van teleurstelling.
Gedeelde smart Als een medewerker zijn persoonlijke zorgen uitspreekt, kunt u uw medeleven tonen door een empathische houding aan te nemen. Empathie of medeleven is een onderdeel van het actief luisteren. Door een treurige mimiek te tonen laat u blijken dat u begrijpt wat de medewerker u vertelt en dat u met hem meeleeft. Alleen al het tonen van een dergelijke betrokkenheid is in veel gevallen heilzamer voor de medewerker dan goedbedoelde, maar ongemeende adviezen.
Medeleven of medelijden? Als u de emoties van een ander spiegelt zult u zelf ook enigszins worden meegevoerd in de gevoelens van die ander. Wanneer u grote betrokkenheid heeft bij het leed van uw medewerker kunt u soms bijna hetzelfde gevoel ervaren. Sommige mensen laten zich geheel meevoeren met de emoties van anderen. Zij kunnen hierin lastig een grens voor zichzelf stellen en verdrinken bijna in de ellende van een ander. Deze mensen liggen nachten wakker en piekeren over de problemen van anderen die misschien al lang weer zijn opgelost. Het medeleven wordt hier medelijden en dat moet u zien te voorkomen.
Congruente en incongruente emoties Het voordeel van een empathische luisterhouding is dat u zich optimaal afstemt op het gevoel van de ander. Het uiten van congruente (=gelijke) emoties leidt tot groot wederzijds begrip. U kunt zich daar vast wel iets bij voorstellen: samen lachen, samen huilen, samen boos zijn over iets… Anderzijds zorgen incongruente (=verschillende) emoties vaak voor veel onbegrip. Zo zal iemand die boos is op dat moment weinig begrijpen van een ander die lacht. Het is ook lastig om empathie te tonen als u zelf een bepalende rol heeft in het leed. Er lopen dan verschillende gevoelens door elkaar.
Als u bijvoorbeeld een medewerker ontslag aanzegt, bent u niet alleen de brenger van het slechte nieuws, maar waarschijnlijk ook degene die het besluit daartoe heeft genomen. Uw troostende houding zal uw medewerker op zo’n moment maar slecht bereiken. De medewerker is verdrietig en boos op u. U ervaart tegelijkertijd misschien een mengeling van spijt en schuldgevoel. U doet uw best om de medewerker te laten merken dat zijn ontslag niets te maken heeft met de persoonlijke relatie die u met hem heeft. De medewerker antwoordt met een houding van verwijt. Op zo’n moment kunt u niet gemakkelijk open staan voor elkaars gevoelens.
Geveinsde teleurstelling Misschien bent u wel eens in de situatie gekomen waarin u zich aangeslagen wilde tonen, terwijl u dat in het geheel niet was. U kunt daarbij gebruik hebben gemaakt van de Stanislavski acteermethode: u dacht sterk aan een andere verdrietige situatie, waardoor u er somber uitzag. Het kan ook zijn dat u zich bediende van de stereotype uitdrukking van iemand die neerslachtig is. U fronste uw wenkbrauwen, liet uw mondhoeken zakken en blikte omlaag.
Volgens gelaatsdeskundige Paul Ekman is dat laatste nog niet zo gemakkelijk. Bij een oprecht verdriet worden bepaalde spieren in het gezicht aangespannen die weinig onder bewuste controle staan. Zo zijn er maar weinig mensen die hun mondhoeken omlaag kunnen bewegen zonder dat hun kinspier meebeweegt. Ook blijkt het lastig om bewust de binnenzijde van de wenkbrauwen op te trekken. Voor geoefende waarnemers is er dus verschil tussen echt en gespeeld verdriet.
De oprechte uitdrukking van oprecht verdriet is dus niet zo gemakkelijk voor te wenden. Het is echter gemakkelijker om de indruk te geven dat u deze emotie wilt onderdrukken. Dit kunt u bijvoorbeeld doen door te fronsen, uw lippen opeen te persen of op uw onderlip te bijten, veel te slikken, zuchten, uw neus te snuiten en in uw ogen te wrijven. Iedereen zal dan denken dat u moeite doet om uw verdriet te onderdrukken.
