Een manager krijgt in zijn werk dagelijks te maken met verschillende situaties die hem vaak niet onberoerd laten. De uitingen van emoties die daarbij gepaard gaan hebben effect op de contacten met anderen. De vorige keer kon u lezen hoe het gesteld is met uw angst en vrees; deze keer komt de boosheid van de manager aan de orde.
Een manager krijgt in zijn werk dagelijks te maken met verschillende situaties die hem vaak niet onberoerd laten. De uitingen van emoties die daarbij gepaard gaan hebben effect op de contacten met anderen. In de reeks: De emoties van een manager beschrijf ik de functie van verschillende emoties. Wanneer treden ze op, hoe uit u ze, zijn ze functioneel, welke effecten brengt u ermee teweeg en hoe kunt u ze beheersen? De vorige keer kon u lezen hoe het gesteld is met uw angst en vrees; deze keer komt de boosheid van de manager aan de orde.
Uiting van ongenoegen Boosheid is een emotie die vaak eenvoudig herkenbaar is aan het gedrag. Vooral de mimiek en het stemvolume zijn kenmerkend. De expressie varieert van ongecontroleerde woede tot lichte uiting van irritatie. Boosheid ontstaat voornamelijk door ongenoegen waarbij meestal sprake is van enig verwijt. U kunt boos worden op uzelf of op de situatie, maar vaak is boosheid een reactie op het gedrag van anderen. Boosheid vindt zijn oorsprong telkens in gefrustreerde verlangens. Soms wordt boosheid manifest na een opeenstapeling van frustraties waar we ons niet eens zo van bewust zijn. We lijken dan boos om een kleinigheid en dat wordt niet altijd begrepen. Evenals andere emoties is boosheid nogal besmettelijk. Veel mensen ervaren alleen al boosheid doordat iemand anders boos op hen is.
Een legendarische emotie De boosheid van de manager is legendarisch! Onder medewerkers wordt graag gesproken over de vermeende boze reacties van hun leidinggevende. De woede van de baas wordt immers door velen gevreesd. Zijn managers dan zo frequent en/of zo enorm boos? Nee dat niet, maar toch bestaan er associaties tussen uitingen van boosheid en hiërarchische positie.
Misschien kent u het verhaal over de man die een berisping krijgt van zijn manager. Als hij thuis komt valt hij uit tegen zijn vrouw. De vrouw slaat daarna hun kind en het kind schopt vervolgens de hond. Hier is sprake van verplaatste boosheid, maar ook valt op dat de boosheid telkens geuit wordt naar iets of iemand die lager in de rangorde staat. Schjelderup-Ebbe introduceerde de term pikorde (pecking order). Hij ontdekte dat een kip (meestal haan) die de belangrijkste positie heeft in een groep alle andere kippen pikt. De kip die klaarblijkelijk het minste te zeggen heeft pikt geen andere kippen, maar wordt zelf wel door alle andere kippen gepikt. De fysieke uiting van boosheid is hier de manier om macht te tonen.
Gedraagt u zich als een boze kip? Blijkbaar wordt de uiting van boosheid eerder geaccepteerd van iemand die hoger in de hiërarchie staat dan van degene die een lagere positie heeft. Het is echter maar de vraag of dit openlijke haantjesgedrag wel zo wenselijk is voor een manager. Als u de profielschets van een charismatische manager leest, vind u opvallend weinig over uitingen van boosheid of ander machtsgedrag. Integendeel! Telkens als de manager zijn emoties te veel laat gelden wordt dit eerder ervaren als een teken van onmacht. Ik heb eens een situatie meegemaakt, waarbij een manager tijdens een meningsverschil stampvoetend en met stemverheffing een dossier op tafel liet knallen en de ruimte verliet. Hoewel alle aanwezigen schrokken van deze actie, had niemand het idee dat de manager de situatie onder controle had.
Over pikken gesproken: het wil niet zeggen dat medewerkers het nijdige gedrag van hun manager zomaar pikken. De kans is groot dat wanneer u zich gedraagt als een briesend paard, u hierover weinig feed-back krijgt van medewerkers omdat zij bang zijn voor represailles en nòg meer boosheid. Uitingen van heftige woede dragen gewoonlijk niet bij tot het aanzien van een manager. Een rustige en gecontroleerde manier van doen geeft aanzienlijk meer waardering.
Productieve boosheid Kunt u als manager dan maar beter geen tekenen van boosheid of irritatie laten blijken? Natuurlijk is het niet zo dat u alles wat er gebeurt maar voor zoete koek hoeft te slikken. Als u zich zodanig opstelt bereikt u een ander effect. De manager die nooit zijn ongenoegen laat blijken komt over alsof het hem allemaal niet zoveel kan schelen.
Als u de drie bekende types manager vergelijkt, zou u kunnen stellen dat de autoritaire leider zich laat gelden door frequente uitingen van heftige boosheid. De laisez-faire leider toont weinig tot geen boosheid en daarmee ook weinig belangstelling. De democratische leider toont zijn betrokkenheid. Hij ondersteunt zijn medewerkers in hun keuzes, maar laat het wel weten als hem iets niet naar zijn zin is. Zijn boosheid drukt hij echter meer uit in woorden dan met heftig uiterlijk vertoon. Zijn verbale uiting van ongenoegen draagt bij tot duidelijkheid en daarmee zelfs tot verbetering van de samenwerking. Hij laat echter ook regelmatig blijken wat hij wèl goed vindt. Dit zorgt voor een passend evenwicht tussen afkeuring en waardering. Deze manager weet waar hij voor staat en maakt dat op een eerlijke manier kenbaar.
Uiting in woorden…? Wat zeg je nou Frank van Marwijk? Jij, die lichaamstaal graag zo centraal stelt, meent dat we onze boosheid beter kunnen verwoorden dan tonen? Lichaamstaal is toch een vorm van communicatie die veel geschikter is voor de uiting van gevoelens?
Inderdaad, en daarom wordt boosheid die met stemverheffing, stampvoeten en woedende mimiek wordt geuit veel sterker gevoeld dan het ongenoegen dat uit de woorden van de manager blijkt. Medewerkers ervaren uw woede-uitbarsting eerder als aanval op hun persoon dan als een terechtwijzing op hun gedrag. Zij ervaren dit als weinig opbouwend en als reactie hierop worden zij zelf boos of kruipen in hun schulp. Hiermee bereikt u niet wat u wilt. Indien u woorden geeft aan uw ongenoegen, zonder geschreeuw, gebalde vuisten en opeen geperste lippen, zal uw afkeuring worden gezien als een serieuze overweging waarmee rekening gehouden dient te worden. Als u uw boosheid in alle kalmte uit, wordt dit gezien als een vorm van assertiviteit terwijl fysieke uitingen van woede eerder agressief overkomen.
Congruente communicatie Natuurlijk blijft het belangrijk dat u uw woorden ondersteunt met passende lichaamstaal. Verwijten die u uitspreekt met een lachend gezicht zouden eerder overkomen als een grap of uiting van sarcasme. Als u uw ongenoegen laat blijken dient u dit daarom zeker wel te doen met een serieuze of bezorgde gezichtsuitdrukking. Stemverheffing en agressief woordgebruik zijn echter niet zo gewenst en ondermijnen zelfs de kracht van uw boodschap.
