In de eerste twee delen van de minicursus lichaamstaal voor gevorderden heb ik het belang van het begrijpen van lichaamstaal toegelicht. Hierbij stond de interpretatie van het non-verbale gedrag van uw medewerker centraal. In het derde en laatste deel van deze cursus zal vooral uw eigen lichaamstaal centraal staan. Kent u uzelf en de manier waarop u zonder woorden communiceert? Hebt u controle op uw non-verbale reacties? Gebruikt u uw lichaamstaal wel effectief?
In de eerste twee delen van de minicursus lichaamstaal voor gevorderden heb ik het belang van het begrijpen van lichaamstaal toegelicht. Hierbij stond de interpretatie van het non-verbale gedrag van uw medewerker centraal. In het derde en laatste deel van deze cursus zal vooral uw eigen lichaamstaal centraal staan. Kent u uzelf en de manier waarop u zonder woorden communiceert? Hebt u controle op uw non-verbale reacties? Gebruikt u uw lichaamstaal wel effectief?
Onzekerheid Als ik met managers spreek over lichaamstaal, bemerk ik veel onzekerheid als het gaat om hun eigen gebruik van lichaamstaal. Bijna iedere manager geeft het grote belang van lichaamstaal in de communicatie grif toe. Tegelijkertijd erkennen zij dat de manier waarop ze zelf non-verbaal communiceren niet altijd hun aandacht heeft. Managers oefenen nog steeds veelvuldig in het presenteren van inhoudelijke boodschappen, maar beseffen niet altijd dat ze informatie lekken middels hun non-verbaal gedrag. Sommige managers lijken op het eerste oog nogal overtuigd van zichzelf, maar tonen zich tegelijkertijd weinig bewust van hun 'blinde vlekken'. Daarvan krijgen ze niet altijd feedback.
Kent u uzelf? In de buurt van Athene bevond zich ooit het orakel Delphi, waar men de priester raadpleegde in geval van moeilijke keuzen. Boven het orakel stond gebeiteld: 'Ken uzelf'. De filosoof Socrates die in die tijd leefde, stelde zich ten doel deze opdracht volledig uit te voeren. Hij hield gesprekken met stadsgenoten met het doel zijn zelfkennis te vergroten. Het verwerven van zelfkennis valt echter nog niet mee als het gaat om uw non-verbale gedrag. Hoe ziet u uzelf en hoe zien anderen u? Uw zelfbeeld hoeft helemaal niet overeen te komen met het beeld dat anderen van u hebben.
De psychologen Josheph Luft en Harry Ingham gaven met het 'johari venster' een schematische weergave van zelfkennis en zelfonthulling. Zij stelden dat mensen meer van zichzelf kunnen onthullen door dit te tonen of daarover te spreken. Daarnaast kunnen mensen meer over zichzelf te weten komen, door gerichte feedback aan anderen te vragen. Op deze manier kunt u uw zelfbeeld toetsen aan het beeld dat anderen van u hebben en andersom. In de praktijk zult u echter niet altijd uw ware drijfveren prijsgeven en anderen geven u ook niet altijd de feedback die u zo graag krijgt. Zelfs als u erom vraagt, zal u niet altijd een eerlijk antwoord krijgen. Het geven van feedback kan voor anderen nogal bedreigend zijn, vooral als het om persoonlijke waardering gaat.
Krijgt u wel eerlijke feedback? Veel mensen zijn terughoudend in het geven van feedback omdat ze bang zijn de ander te kwetsen. Het ironische is dat deze mensen anderen soms in een vervelende situatie kunnen brengen door hen deze feedback juist te onthouden. Uit angst voor gezichtsverlies zal niet iedere medewerker u zo eenvoudig attent maken op uw openstaande rits, de spinazie op uw tanden of uw slechte adem. Het meest pijnlijke voorbeeld dat ik kan noemen is het verhaal van de manager die terugkeerde van het toilet om naar zijn klant te gaan. Terwijl hij door de gang liep, sleepte er een meter toiletpapier achter hem aan, dat in zijn broeksband was blijven hangen. De medewerkers hielden hun lachen in en niemand durfde hem aan te spreken om hem zo voor een afgang te behoeden.
Onduidelijker maar eerlijk U kunt zich voorstellen dat u dus ook niet altijd een eerlijke reactie zult krijgen over uw management, uw persoonlijke benadering en andere aspecten waarin de interpersoonlijke relatie tussen u en uw medewerkers wordt weergegeven. Over sympathieën en machtsverhoudingen wordt weinig gesproken. Ze worden echter wel getoond.
De non-verbale feedback die u krijgt is niet altijd even duidelijk als de verbale reacties die u zo graag zou willen ontvangen. Ze is wel eerlijk! Let daarom voortdurend op de non-verbale reacties die u van uw medewerkers krijgt. Als u twijfelt over de betekenis van een reactie die u uit de mimiek of de houding van een medewerker oppikt, kan dat natuurlijk wel een aanleiding zijn om met hem of haar daarover in gesprek te treden.
Wederzijdse beïnvloeding Mensen reageren voortdurend onderling op elkaar, waarbij wederzijdse beïnvloeding plaatsvindt. De aanwezigheid en het gedrag van anderen heeft invloed op uw manier van doen. Hun stemming en optreden kunnen aanstekelijk of afstotend werken. Sympathieën en verwachtingen kleuren uw zakelijke benadering. Daarom is het goed om in al uw interacties met uw medewerkers rekening te houden met de verschillende onderlinge relaties die u met hen heeft. Het is zeker niet vreemd of slecht dat het met de ene medewerker beter klikt dan met de ander. Veel managers durven dat echter niet voor zichzelf te erkennen. Ze wensen een neutrale en onafhankelijke partij te zijn. Besef echter dat niets menselijks vreemd is aan een manager. U kunt zich maar beter bewust zijn van uw eigen (voor-)oordelen. Doordat mensen elkaar beïnvloeden zal het contact met een medewerker afzonderlijk anders zijn dan wanneer er andere medewerkers bij zijn. Maak hierin bewuste keuzes.
Is lichaamstaal te veranderen? Als u zich bewust bent van uw manier van doen, kunt u bewust aandacht besteden aan de manier waarop u naar buiten treedt. Soms is verandering wenselijk, maar kunt u dat wel? Als u uw lichaamstaal wilt veranderen, verandert u feitelijk uw communicatie door uw gedrag aan te passen. Gedragsveranderingen zijn niet zo eenvoudig, vooral als het om ingebakken gewoontes gaat, die bovendien nog aan ons bewustzijn ontsnappen. Als u dagelijks vergeet het dopje van de tandpasta op de tube terug te draaien, kost het moeite om er een gewoonte van te maken dat wél te doen. Zelfs als uw partner u telkens weer daarop aanspreekt. U wilt geen onwil tonen, toch is het lastig om uzelf een nieuwe gewoonte aan te leren. Als ik u vervolgens zou vragen om voortaan het dopje met uw andere hand op de tube te draaien komt er nog een extra complicatie bij. Als het om lichaamscommunicatie gaat is het wellicht nog lastiger. Als u voortdurend fronst of uw kaken op elkaar klemt, probeer het dan maar eens níet te doen! En als u moeite heeft om de ander recht in de ogen te kijken, doe het dan maar eens wél! Eveneens kan het onwennig zijn om meer gebaren te gebruiken als u spreekt voor een groep, terwijl u gewoonlijk uw handen ineen strengelt. Toch is het zeker goed mogelijk om veranderingen in uw lichaamstaal aan te brengen. Geloof in uzelf en blijf oefenen! Help telkens uzelf daaraan te herinneren. Na verloop van tijd wordt het een tweede natuur en kunt u niet anders meer.
Manage uw microsignalen Microsignalen zijn de kleine, subtiele, voor het blote oog bijna onzichtbare lichaamstekens, die onbewust worden afgegeven. Deze microsignalen zijn veelzeggend, juist omdat ze in de meeste gevallen aan het bewustzijn van de zender ontsnappen. U kunt veel te weten komen door te letten op de microsignalen van anderen. Een diepe zucht, een korte frons of het iets langer sluiten van de ogen dan normaal kan u veel informatie geven over de gemoedstoestand van de ander. Maar niet alleen uw medewerkers kunnen hierdoor een open boek zijn. Ook u zelf lekt informatie door middel van dit soort microsignalen. Managers die met mij spreken over de fijne kneepjes van de lichaamstaal, willen erg graag weten of deze microsignalen zijn te beheersen…
'Nee, dat is niet mogelijk…!' Microsignalen zijn niet tegen te houden. Tenminste, als u wilt blijven ademen, rondkijken, spreken en luisteren. De micro-expressies van onze mimiek zijn de eerste afspiegeling van wat er door ons heengaat. Soms uiten zij zich door hun snelle reactie op een situatie. Gedurende een fractie van een seconde bent u niet in staat uw ergernis of binnenpretje te onderdrukken. En dan hebben we het nog niet gehad over de microsignalen die veroorzaakt worden door het sympathische zenuwstelsel dat de onwillekeurige spieren en bloedvaten bestuurt. Onder invloed van dit zenuwstelsel worden de sympathische neurotransmitters, adrenaline, noradrenaline en dopamine uitgescheiden. Deze hormonen zijn werkzaam bij het verwerken van stress. U wordt bleek, loopt rood aan of transpireert bij spanningen en uw pupillen reageren op uw gevoel. Hoe denkt u dat allemaal onder controle te kunnen houden?
De enige manier om uw micro-expressies te sturen, is door allereerst uw gevoel te controleren. Acteurs kunnen zich soms zodanig inleven in hun rol, dat de tranen werkelijk over hun wangen rollen. Goed gespeeld, zeggen we dan, maar eigenlijk is het niet gespeeld. De huilende acteur heeft geen bewuste controle op zijn traanklieren, maar weet zich zodanig in te leven, dat hij echt verdrietig is, met bijbehorende uiting van emotie. Dit zou u ook kunnen doen. Uw reacties zijn dan niet gespeeld, maar echt. Houd er rekening mee dat dit uw oordeelsvermogen beïnvloedt. Uw gespeelde empathishe blik verandert hierdoor in gemeende empathie. Uw glimlachende gezicht transformeert u tot een werkelijk vriendelijke man of aardige vrouw (als u dat niet al was!).
